Goetla — nauka o ochronie œrodowiska i jego zasobów; jej charakter okreœli³ W. Goetel nastêpuj¹co:
„Jest to nauka kompleksowa obejmuj¹ca te elementy nauk przyrodniczych, technicznych i humanistycznych, które s¹ konieczne dla rozwi¹zywania dzisiejszych skomplikowanych zagadnieñ
ochrony przyrody i jej zasobów oraz zabezpieczenia trwa³oœci ich u¿ytkowania. Poniewa¿ dla zapobie¿enia szkodom, które w wielu wypadkach dochodz¹ do rozmiarów katastrof, niezbêdnym jest
czynne dzia³anie, utworzyliœmy pojêcie „sozotechniki", której zadaniem jest wprowadzanie w ¿ycie wskazañ sozologii. Nazwy te przyjmuj¹ siê coraz to szerzej. Nale¿y przy tym podkreœliæ, ¿e
Sozologia i sozotech-nika mog¹ zyskaæ wiêksze mo¿liwoœci realizacyjne przy pomocy przemys³u, dla którego racjonalnego rozwoju staje siê istotniejszym zajêcie siê ochron¹ i zabezpieczeniem
przyrody, a przez to œrodowiska cz³owieka. Jestem przekonany, ¿e zajmuj¹c siê tego rodzaju dzia³alnoœci¹ naukow¹, najlepiej s³u¿ê najpilniejszym postulatom dzisiejszej ludzkoœci".
W. GOETEL Moje obecne zainteresowania naukowe, w: Pogl¹dy, Katowice nr 13, 1972; W. MICH/U£ÓW Sozologia i problemy Œrodowiska ¿ycia cdowieka, Wroc³aw 1972, s. 98.
• 3327
„SPACELAB", [ang.; 'laboratorium kosmiczne'], nazwa pojazdu kosmicznego, którego budowê VTT 1974 podjê³o 9 pañstw zach. Europy
(Belgia, Dania, Francja, Hiszpania, Holandia, NRF, Szwajcaria, W. Brytania i W³ochy) z pomoc¹ -> NASA. Umieszczenie „S." na orbicie
oko³oziem-skiej za³o¿ono na 1980.
SPADEK -> Dziedziczenie.
SPALONA ZIEMIA —r „Verbrannte Brdê".
SPECJALNE PRAWO CI¥GNIENIA — SDR.
• 3328
SPELEOLOGIA [gr. spêta³em 'jaskinia', logos 's³owo', 'nauka'], (ang. Speleology, franc. Speleologie, hiszp. Espeleologia, roœ. Spieleo³ogija);
termin miêdzynar. — nauka o jaskiniach; przedmiot nauk. zorganizowanej miêdzynar. wspó³pracy od 1949, daty pierwszego zjazdu miêdzynar.
speleologów w Valence (Francja). W Polsce rozwin¹³ siê po II wojnie œwiat, ruch turystyczny groto³azów, równoczeœnie wzros³a kadra
jaskinioznawców.
Org. zarej. w ONZ:
Miêdzynar. Unia Speleologiczna, International Speleological Union, za³. 1953 p.n. Miêdzynar. Kongres Speleologiczny. Inl- Speleological Congresses; pod obecn¹ nazw¹ od 1968, siedziba
sekretariatu w Wiedniu. Yearbook of Int. Organimiions, 1973.
• 3329
SPIRYTUALIZM [tac. spiritualis 'duchowy'], (ang. Spiritualism, franc. Spiritualisme, hiszp. Espi-ritualismo, roœ. Spiritualizm); termin miêdzy-
nar. — œwiatopogl¹d g³osz¹cy, ¿e istota rzeczywistoœci ma naturê duchow¹; jego zwolennicy s¹ zorganizowani. w miêdzynar. org. Org. zarej. w
ONZ:
Miêdzynar. Federacja Spirytualistów, Int. Spiritualist Federa-tion, za³. 1923, z siedzib¹ w Sztokholmie; ³¹czy krajowe zwi¹zki Argentyny, Australii, Belgii, Brazylii, Danii, Francji, Finlandii,
Grecji, Hiszpanii, Holandii. Indii, Irlandii. Islandii, Izraela, Japonii, Kanady, Kostaryki, Kuby, Meksyku, Nowej Zelandii, NRP, Portugalii, Puerto Rico, Szwajcarii, Szwecji, Turcji, USA, W.
Brytanii i Wioch. Publ. Yours Fraternally. Yearbook of Int. Organizations, 1973.
9 3330
SPIRYTYŒCI [³ac. spiritus 'duch'], (ang. Spiri-tists, franc. Spiritistes, hiszp. Espiritistas, roœ. Œpi- , ritualisty), termin miêdzynar. — osoby
wierz¹ce w mo¿liwoœæ obcowania z duchami, szczególnie ludzi zmar³ych. S. tworz¹ silne jawne i tajne zwi¹zki przede wszystkim w Ameryce
Laæ.: Argentynie, Brazylii, Haiti, Kostaryce, Kubie, Meksyku i Puerto Rico; na zach. Wybrze¿u Afryki oraz w Europie. Zorganizowani S. dziel¹
siê na trzy grupy: l) wierz¹cych w reinkarnacjê i okul-tyzm; 2) umbandistów; 3) kardecystów, tj. wyznawców ksiêgi pt. Le Livre des Esprits
Conte-nant les Principes de la Doctrine Spiritiste, napisan¹ przez Francuza Hipolita Leona Denizart-Rovail, wydan¹ pod pseudonimem Allan
Kardac w Pary¿u 1857, a nastêpnie przet³umaczon¹ na wiele jêzyków i wydan¹ wielokrotnie równie¿ w XX w.
C. PAPÊ SVD KathoUzismus in Latein-Amerika, Santiago de Chile 1963.
• 3331
SPISY GOSPODARSTW DOMOWYCH (ang Household census, franc. Enquetes sur les me-nages, hiszp. Censo de hogares, roœ. Pieriepisi
domasznich choziajstw), termin miêdzynar. wprowadzony przez Komisjê Statystyczn¹ ONZ, 1950,—zunifikowane metody obliczania gospo-
darstw domowych oraz warunków mieszkaniowych (—• pralki, —' lodówki, —>- radia, -> telewizory itp.) uznanych za wyznaczniki poziomu
¿ycia w ró¿nych krajach; zastosowane w spisach œwiatowych ludnoœci 1960 i 1970.
Indicateurs sfatistiaues de conditions de 1'hahitation, UN N. York. wyd. 3, 1965. s. 139; Principios y Recomendnrio-nes para Censo de Hogares de 1970, UN New York 1968, s. 140.
• 3332
SPISY LUDNOŒCI ŒWIATOWEJ 1950-70 (ang. Worid Population Census, 1950-70. franc. Recen-sement mondial de la population, 1950-70.
hiszp. Censos mundiales de población 1950-70, roœ. Wsiemirnyje pieriepisi nasielenija 1950-70), pierwszy œ.s.I., zorganizowany przez wiêkszoœæ
cz³onków ONZ na podstawie ujednoliconych norm, zaleconych przez ECOSOC, odby³ siê 1950. Rezultaty zasygnalizowa³y eksplozjê
demograficzn¹
•f- ludnoœci œwiata. Wiêksza czêœæ pañstw cz³onkowskich ONZ zaakceptowa³a zalecenie ECOSOC przeprowadzania spisów co 5 lat. pozosta³e—
co 10. -W 1960 Komisja Statyst. ONZ zainicjowa³a program ewolucji 236 nar. spisów, jakie odby³y siê w dekadzie 1955-1964, p n. Worid
Population Census Program. ONZ i FAO zorganizowa³y regionalne centra kszta³cenia kadr spisowych, Reeional Census Training Centre, m.in. w
Limie i Tokio.
Nationa! Accounfing pracfices in sixfy counfries. UN New York 1964. s. 2.48. Comision Estadi-nira de las NU. Princi-
?ios y Recomendaciones para los Censos de PoHación de 970, UN New York 1968, s. 163, równie¿ w je¿. ang. i franc.
• 3333
SPISY LUDNOŒCI W PAÑSTWACH AMERYKAÑSKICH (ang. American Republics Population Censuses, franc. Recensement de la
population dans les pays americains, hiszp. Censos de población en los paises arnericanos, roœ. Pieriepisi nasielenija w amierikanskich
gosudarstwach),
w
Sport 3337
od 1950 Miêdzyamer. Instytut Statyst, Interame-rican Statistical Institute, wprowadzi³ koordynacjê norm spisowych wg zaleceñ ECOSOC. Do
tego czasu dane spisowe w niepe³nym stopniu byty porównywalne, szczególnie dane USA ró¿ni³y siê od latynoamer. Pierwsze spisy na kon-
tynencie amer. przeprowadzi³y USA — 1790, od 1860 co 10 lat metod¹ „federal standard"; Kolumbia—1851; Chile—1854. Pozosta³e kraje:
1860—Urugwaj, 1864 — Kostaryka, 1869—Argentyna, 1872 — Brazylia, 1873 — Wenezuela, 1876—Peru, 1880—Gwatemala, 1887—Hondu-
ras, 1895—Meksyk, 1899—Kuba, 1900—Boliwia, 1901—Salwador, 1911—Panama, 1920— Dominikana i Nikaragua, 1950 — Ekwador i
Haiti.