|
Czasopisma - druki zwarte - druki ulotne (Warszawa 1996). Jest to opracowanie danych bibliograficznych o drukach powstałych w ramach konspiracji antysowieckiej w latach wojny oraz opozycji skierowanej przeciw powojennej polskiej „władzy ludowej" okresu stalinizmu. Źródłem danych dla tej bibliografii były archiwa Urzędu Bezpieczeństwa, Centralnego Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz archiwa wojewódzkich urzędów MSW, udostępnione po zmianach politycznych w Polsce w maju 1989 r. (w okresie tzw. okrągłego stołu), a następnie w latach 1989-1990 mocno przetrzebione.
Retrospektywnego ujęcia doczekał się też nieoficjalny ruch wydawniczy i obieg „literatury podziemia politycznego" powstały po 1976 roku i trwający do likwidacji Urzędu Cenzury w 1988 r. oraz do zmiany ustrojowej roku 1989. Tę dokumentację bibliograficzną druków podziemia politycznego doby PRL tworzyło kilka środowisk: Zakład Przewodnika Bibliograficznego, osoby prywatne ze środowiska naukowego, publicyści podziemia politycznego, poszczególne nielegalne oficyny w kraju oraz środowisko emigracyjne.
Jako rezultat prac, zmierzających do zarejestrowania zwartych druków drugiego obiegu, ukazały się:
• Władysława i Wojciecha Chojnackich (pod pseudonimem Józefy Ka-mińskiej) Bibliografia wydawnictw podziemnych w Polsce 13X111981 - VI1986 (Paryż 1988), uwzględniająca druki zwarte, kasety dźwiękowe, czasopisma i broszury).
• Uzupełnienie do tej edycji, znane jako Wojciecha Chojnackiego i Marka Jastrzębskiego Bibliografia wydawnictw podziemnych w Polsce. Tom drugi, 111986 -31 XII 1987 (Warszawa, bez roku na karcie
267
tytułowej; rok 1993 wskazał M. Jastrzębski w innym miejscu, rok 1994 podała Grażyna Federowicz).
• Marka Jastrzębskiego Materiały do bibliografii druków zwartych wydanych poza zasięgiem cenzury 13 XII 1981 - 31 XII 1988 (Warszawa 1994). Daty zasięgu chronologicznego oznaczają moment wprowadzenia stanu wojennego oraz formalne rozpoczęcie jawnego kolportażu. Rzeczywista zmiana w polityce państwa nastąpiła dopiero w połowie 1989 roku. Autor zrezygnował z rejestracji przedruków z pism emigracyjnych, plakatów, jednokartkowych kalendarzy, zdjęć, druków ulotnych, akcydensów (znaczków, kopert, kart pocztowych). Oglądając druki drugiego obiegu, uświadamiamy sobie różnorodność ich formy i treści. Ukazywały się w tym trybie wydawnictwa komercyjne i niekomercyjne, a więc senniki, proroctwa, pornografia, druki religijne, literackie, bestsellery, druki wykluczone przez cenzurę, a należące do piśmiennictwa sprzed 1939 r., oraz współczesne opracowania dotykające problematyki mniejszości narodowych w PRL. Przyjęty przez M. Jastrzębskiego układ bibliografii uwzględnia kryteria miejsca powielenia (dokumenty powstałe poza obiektami internowania oddzielono od dokumentów powstałych w tych miejscach) i kryterium formalne (maszynopisy, dokumenty o objętości do 4 stron).
• Najszerszym zbiorem informacji jest Bibliografia podziemnych druków zwartych z lat 1976-1989 (Warszawa 1995), opracowana metodą opisu druków z autopsji przez Grażynę Federowicz, Krystynę Groma-dzińską i Marię Kaczyńską. Bibliografia ta jest uzupełnieniem polskiej dokumentacji druków zwartych rejestrowanych w bibliografii bieżącej owych lat. Spisem druków zwartych drugiego obiegu objęto -bez względu na treść i formę wydawniczą - książki, broszury, dokumenty życia społecznego bez debitu, w tym druki komercyjne, kościelne, grup wyznaniowych i religijnych, poddając negatywnej selekcji (wykluczeniu) plakaty, nalepki, jednokartkowe kalendarze, kartki świąteczne. Zbiór liczy 6506 pozycji. Bibliografia ta w formie drukowanej jest dziełem skończonym edytorsko, lecz jako baza komputerowa stanowi dokumentację nadal uzupełnianą.
Drugą grupą opracowań, należących do retrospektywnej bibliografii narodowej, jest cykl opracowań dostarczających danych o tytułach wydawnictw ciągłych. W Bibliografii polskiej Karol Estreicher w tomie 1 części pierwszej pod hasłem „Czasopisma" dokonał zestawienia tytułów czasopism polskich, poczynając od roku 1661. Mimo tak wczesnych prób zarejestrowania polskiej prasy, stan nie jest zadowalający. Na dokumentację informującą o tytułach polskich wydawnictw ciągłych składa się kilka opracowań.
268
Najstarsze druki o charakterze publikacji prasopodobnych spisał Konrad Zawadzki. Wydał on liczące 3 tomy dzieło Gazety ulotne polskie i Polski dotyczące XVI i XVIII wieku (Wrocław 1977-1990). W ujęciu tym Zawadzki zrealizował postulaty Kazimierza Piekarskiego, wyrażone w 1936 r. na IV. Zjeździe Bibliotekarzy Polskich w Warszawie w referacie „Zadania bibliografii polskiej XVI stulecia". Powszechnie przyjmuje się, że pierwszym regularnie wydawanym czasopismem jest „Merkuriusz Polski" z roku 1661, jednak badaczom znane są formy poprzedzające narodziny prasy, określane mianem pierwocin prasowych, do których należały dokumenty zwane nowinami, awizami, diariuszami, zawierające komunikaty z życia panujących dworów, informacje wojenne, doniesienia o zawartych traktatach, ogłaszane w formie notatki informacyjnej bądź nawet tekstu literackiego. Interesowali się takimi dokumentami Feliks Bentkowski, Adam Tomasz Chłędowski, Jerzy Samuel Bandtkie, Wacław Aleksander Maciejowski, Karol Szajnocha, S. J. Czarnowski, Piotr Chmielowski, Stefan Górski (przytoczona lista sięga 1905 r.), a także ich następcy. Zawadzki przyjął pierwotnie jako dolną granicę rejestru rok 1514 (relacja o bitwie pod Orszą) i następnie obniżył ją do roku 1501 (wyszły wówczas 4 polonika na temat traktatu antytureckiego w Budzie), a za górną granicę tego typu okazjonalnych efemerycznych gazet przyjął rok 1728. W następnym, 1729 r. zaczęły się ukazywać „Nowiny Polskie" Jana Naumańskiego, rozpoczynające dzieje polskich wydawnictw periodycznych.
|
