|
powstałych w wyniku działalności ludzkiej. Na pierwszym miejscu są tu skażenia chemiczne powietrza, gleby i wody, które w ostatnich dekadach stały się jednym z najpoważniejszych wyzwań, przed którymi stoi ludzkość. Obok niekorzystnych bezpośrednich wpływów zdrowotnych istotne są również szkody powstające w świecie roślinnym i wśród dziko żyjących zwierząt, zanikanie powłoki ozonowej w stratosferze, zjawisko efektu cieplarnianego i globalne zmiany klimatyczne.
Wśród zagrożeń fizycznych spowodowanych działalnością człowieka wymienić należy hałas jako czynnik bardzo uciążliwy, łączący się z konsekwencjami zdrowotnymi u wielu mieszkańców miast i dużych osiedli. Mniej rozpoznane w sensie skutków zdrowotnych jest oddziaływanie pól elektromagnetycznych pochodzących z różnych urządzeń przemysłowych i domowych, a także telekomunikacyjnych i linii wysokiego napięcia.
16
Mimo spadku groźby chorób zakaźnych i inwazyjnych, istotne zagrożenie ze strony chorobotwórczych drobnoustrojów i organizmów pasożytniczych istnieje dalej, w stopniu, który nie może być zlekceważony również w krajach rozwiniętych. Wskutek ożywionej komunikacji i procesów migracyjnych dochodzi do przenoszenia czynników zakaźnych z ich egzotycznych siedlisk; istnieje duże prawdopodobieństwo, że tak stało się z wirusem HIV. Te same powody wydają się odgrywać rolę w dużym upowszechnieniu salmoneloz. Transformacje genetyczne powodują niekiedy uzłośliwienie nieagresywnych dotychczas bakterii i wirusów. Z kolei innowacje cywilizacyjne uruchamiają nieszkodliwe poprzednio drobnoustroje zalegające w glebie i wodach, dając im szansę odegrania roli drobonustrojów chorobotwórczych. Tak się właśnie stało z pałeczkami Legionelli (przedostały się z wodą do systemów klimatyzacyjnych i nawilżających). Duży problem stanowią zakażenia szpitalne, na które ma wpływ wiele czynników poza podstawowym, jakim jest higiena pomieszczeń. W wywoływaniu reakcji alergicznych u człowieka ogromną rolę pełnią czynniki biologiczne (pyłki kwiatowe, mikroflora powietrza atmosferycznego i mieszkaniowego).
Jeśli posłużyć się miarą umieralności, to łączny wpływ materialnych czynników środowiskowych na stan populacji szacuje się średnio w granicach 10% ogółu wpływów. Jednak z niektórych opracowań wynika, że nadwyżka umieralności spowodowana skażeniami chemicznymi w najbardziej krytycznych regionach Europy Wschodniej wynosi 5-20%.
!(r)
Makrośrodowisko: czynniki natury społecznej
Otoczenie społeczne ma ogromne, a w wielu przypadkach decydujące znaczenie w kształtowaniu zdrowia populacji ludzkiej. Czynniki działające w tym obszarze są przedmiotem zainteresowań nauk społecznych (demografia, socjologia, pedagogika społeczna, ekonomia, nauki polityczne i in.). W wielu miejscach nauki te zbliżają się do kręgu tematycznego medycyny społecznej i środowiskowej otwierając możliwości daleko idącej współpracy. W tabeli 1.1 wymieniono wiele czynników społeczno-ekonomicznych istotnych dla zdrowia populacji ludzkiej. I tak stopień zamożności kraju wyznacza obiektywne warunki do realizacji różnych potrzeb, ważnych z punktu widzenia ochrony zdrowia i dobrego samopoczucia społecznego. Występujące przy tym zależności nie są jednak proste i wiele innych, współdziałających czynników może poprawiać sytuację zdrowotną krajów biedniejszych i odwrotnie.
W żadnym kraju nie uda się stworzyć wyspy szczęśliwości dla wszystkich, jednak ważne jest, aby istniały warunki do rozwoju jednostki w granicach jej uzasadnionych aspiracji. Warunki takie stwarza przede wszystkim sprawny i dostępny system edukacyjny oraz dostępność pracy. Równocześnie ponoszone przez jednostkę wysiłki powinny być kompensowane możliwościami wyraźnej poprawy jej bytu. W przeciwnym razie nasilają się procesy frustracji i występuje zjawisko stresu psychospołecznego, które wywiera bezpośredni i pośredni (przez zachowania antyzdrowotne) negatywny wpływ na zdrowie.
Przyjęte rozwiązania systemowe w opiece zdrowotnej nie powinny nikogo pozbawiać pomocy co najmniej na poziomie podstawowym. Ocenia się, że udział tzw. medycyny naprawczej w kształtowaniu zdrowia populacji ludzkiej wynosi 10-20%.
2 Medycyna zapobiegawcza i środowiskowa
17 .
Niedostatecznie kontrolowane procesy uprzemysłowienia i urbanizacji mogą prowadzić do powstawania aglomeracji o zdecydowanie niekorzystnych warunkach zdrowotnych. W nas przykładem takim jest Górnośląski Okręg Przemysłowy i niektóre inne duże ośrodki przemysłowe w kraju. Stan ochrony środowiska w coraz większym stopniu wpływa na warunki zdrowotne populacji ludzkiej. Poczynania w tym zakresie stanowią ważny sprawdzian skuteczności państwa i władz samorządowych w dążeniach do tworzenia poprawnych zdrowotnie warunków.
Duże znaczenie mają najbardziej upowszechnione wartości i wzory zachowań wyznaczające styl życia społeczności. Wiele z występujących tu elementów ma pośrednie lub bezpośrednie odniesienie do spraw zdrowia: stosunek do wartości kulturowych i duchowych, gotowość do respektowania przyjętych norm moralnych, wybory konsumpcyjne, formy spędzania czasu wolnego, sposób odżywiania się, stopień przyzwolenia w stosunku do czynności łatwo przeradzających się w groźny nałóg (palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, stosowanie innych środków uzależniających).
Na tym tle kształtuje się stan stosunków międzyludzkich rzutujących na życie w rodzinie, stosunki w pracy oraz w szerszej skali społecznej. Jeśli będą nacechowane życzliwością i gotowością do współpracy, mogą stanowić ważny czynnik podtrzymujący jednostkę w trudnych momentach i odwrotnie.
Przedłużające się ciężkie okresy w życiu społeczeństw wywołują zjawisko anomii, polegające na osłabieniu czy rozerwaniu więzi społecznych. Takie stany były opisywane przez Durkheima w odniesieniu do sytuacji powstających po dużych migracjach ludności. Charakteryzują się one m.in. nasileniem zjawisk patologii społecznej, jak: rozpowszechnienie alkoholizmu, rozpad rodziny, wzrost przestępczości itp.
Środowisko indywidualne. Kształtuje się na podstawie fizycznych (materialnych) i społecznych cech makrośrodowiskowych. W tabeli 1.1 wśród czynników zdeterminowanych pozycją społeczno-zawodową na pierwszym miejscu wymieniono wykształcenie, ponieważ cecha ta jest silnie związana praktycznie ze wszystkimi wskaźnikami zdrowotnymi. Wzrost wykształcenia na ogół wpływa na lepsze warunki bytowe, ale bardziej istotne są jego związki z korzystniejszymi zachowaniami o znaczeniu zdrowotnym.
|
