Wskutek szybkiego wzrostu gospodarczego osi¹gniêtego w XX wieku
(a przypomnijmy, ¿e by³o to najwy¿sze tempo w ca³ej dotychczasowej historii
61
Kryzys energetyczny lat 1973-77 to jeden ze zwrotnych momentów wspó³czesnej ods³o-
ny permanentnej globalizacji. Na trwa³e zmieni³ on relatywn¹ pozycjê wielu gospodarek w za-
le¿noœci od stopnia ich uzale¿nienia od eksportu i importu noœników energii. Dla gospodarek
zasobnych w z³o¿a ropy i gazu zmiana ta na d³ug¹ metê mia³a korzystne konsekwencje, ale dla
krajów bazuj¹cych w swej strategii rozwoju na zasobach wêgla kamiennego – jak na przyk³ad dla Australii, Polski czy RPA – korzyœci by³y krótkotrwa³e ze wzglêdu na charakter postêpu technicznego oraz rosn¹c¹ spo³eczn¹ troskê o ochronê œrodowiska eliminuj¹c¹ sukcesywnie z u¿ycia technologie oparte o spalanie wêgla.
121
Globalizacja a perspektywy rozwoju krajów posocjalistycznych
ludzkoœci), jak równie¿ w wyniku zmiany proporcji systematycznie, aczkol-
wiek nierównomiernie rosn¹cych dochodów, na koniec stulecia ludnoœæ
relatywnie ubo¿sza znajduje siê nie tylko w jakoœciowo lepszej sytuacji ni¿
100 lat temu, ale tak¿e w wielu przypadkach w lepszym po³o¿eniu ni¿
przed wiekiem znajdowa³y siê grupy, które wtedy by³y traktowane jako
relatywnie zamo¿niejsze.
Wykres 3
Tendencje wzrostu œwiatowej produkcji
w XX wieku
3,5
3
globu
ñca
2,5
mieszka
na
2
PKB
1,5
wzrostu
tempo
1
roczne
0,5
Œrednie
1900-13
1913-50
1950-73
1973-2000
ród³o: IMF 2000a.
122
Œwiatowy rynek bez œwiatowego rz¹du • Rozdzia³ IX
Jak nie by³oby to zaskakuj¹ce, to pozostaje faktem, ¿e – licz¹c w kate-
goriach parytetu si³y nabywczej – przeciêtny dochód mieszkañców globu,
którzy z punktu widzenia podzia³u tego dochodu kwalifikuj¹ siê w roku
2000 do drugiego kwartyla (czyli do drugiej æwierci ca³ej œwiatowej popula-
cji pod wzglêdem przeciêtnego poziomu dochodu), wynosi ponad dwukrot-
noœæ tego, co w roku 1900 stanowi³o przeciêtne dochody najzamo¿niejszej
czwartej czêœci populacji (pierwszy kwartyl). Równoczeœnie jednak kilka-
krotnie zwiêkszy³y siê œrednie dochody ludnoœci pierwszego kwartyla. Cho-
cia¿ w rezultacie absolutne po³o¿enie materialne ludnoœci zaliczanej do dru-
giego kwartyla równie¿ znakomicie siê poprawi³o (PKB zwiêkszy³ siê z oko-
³o 1 200 dolarów w roku 1900 do oko³o 6 tysiêcy dolarów w roku 2000),
to dystans dziel¹cy ich od przeciêtnej dla pierwszego kwartyla wcale siê nie
skróci³, gdy¿ w tych samych 100 latach dochód najzamo¿niejszych 25 pro-
cent mieszkañców globu wzrós³ a¿ do oko³o 18 tysiêcy dolarów.
Gospodarka œwiatowa tak siê podczas minionych 100 lat rozwinê³a, ¿e
obecnie przeciêtny dochód ludnoœci z najubo¿szego kwartyla przekracza
po³owê przeciêtnego dochodu najbogatszego kwartyla z roku 1900, co po-
kazuje, jak wiele w minionym wieku ludzkoœæ potrafi³a osi¹gn¹æ w odniesie-
niu do wzrostu gospodarczego, chocia¿ nie w pe³ni i nie wszyscy sobie to
uzmys³awiaj¹ (Wykres 4)62.
Tak wiêc spora czêœæ ludzkoœci nie jest wcale za taki wzrost dochodów
wdziêczna globalnej gospodarce, a wrêcz jest coraz bardziej rozgoryczona
swoj¹ sytuacj¹ materialn¹. A to dlatego, ¿e biednych bynajmniej nie uby³o.
Przeciwnie; w liczbach bezwzglêdnych jest ich du¿o wiêcej ni¿ przed stu laty.
Obecnie ponad 1,1 miliarda ludzi – a wiêc blisko 1/5 œwiatowej spo³eczno-
œci – ¿yje za mniej ni¿ dolara dziennie. Co wiêcej, na przestrzeni minionego
62
Zdarza siê te¿, ¿e w subiektywnych opiniach ocenia siê w³asne relatywne po³o¿enie
materialne zdecydowanie lepiej ni¿ jest to w rzeczywistoœci. Niezwykle interesuj¹ce od strony psychologicznej jest fakt, ¿e na przyk³ad w USA a¿ 19 procent ludnoœci uwa¿a, i¿ z punktu
widzenia poziomu swoich dochodów kwalifikuje siê do skrajnego jednego procenta osób o naj-
wy¿szych dochodach w kraju.
123
Globalizacja a perspektywy rozwoju krajów posocjalistycznych
wieku ewidentnie zwiêkszy³y siê dysproporcje dochodów, co jest spo³ecznie
najbardziej frustruj¹ce, zw³aszcza przy przeciêtnie niskim ich poziomie. Pro-
ces dochodowej dywersyfikacji trwa nadal w czasie szczególnego przyspiesze-
nia globalizacji, a wiêc niejako naturalnie jest z ni¹ kojarzony w sensie przy-
czynowym. Tymczasem uwarunkowañ biedy i drastycznych nierównoœci po-
dzia³u jest wiele, a niektóre z czynników j¹ wywo³uj¹cych (na przyk³ad ko-
rupcja rz¹dz¹cych elit czy te¿ lokalne starcia zbrojne) w ogóle nie maj¹ nic
wspólnego z globalizacj¹.
Wykres 4
Poziom dochodów na pocz¹tku i koñcu XX wieku
20000
18000
)
parytet roku 16000
wed³ug
14000
1990
12000
dolarach cenach
10000
w (w
8000
6000
mieszkañca nabywczej
4000
na si³y
2000
PKB
1900
2000
Kwartyl niskich dochodów
Kwartyl œrednio niskich dochodów
Kwartyl œrednio wysokich dochodów
Kwartyl wysokich dochodów
– Ludnoœæ wszystkich krajów zosta³a przypisana do konkretnych kwartyli wed³ug PKB
przypadaj¹cego na jednego mieszkañca w danym kraju.
– Ka¿dy kwartyl zawiera 25 procent ludnoœci œwiata.
ród³o: IMF 2000a.
124
Œwiatowy rynek bez œwiatowego rz¹du • Rozdzia³ IX
W roku 1960 – kiedy to socjalizm wydawa³ siê byæ w natarciu, kolo-