..
83
Przedstawione powyżej cechy wychowania jako wprowadzenia wycho­wanków w życie wartościowe, zdają się odbiegać w stopniu znacznym od cech wychowania rozumianego w sposób tradycyjny, którego istoty upatruje się w bezpośrednim oddziaływaniu i często urabianiu wychowanków zgodnie z przyjętymi założeniami, a co za tym idzie, wychowania przesadnie inter­wencyjnego i ingerującego w wewnętrzne życie człowieka. W kontekście takiego wychowania nasuwają się pytania o to: czy koncepcja prezento­wana przez S. Rucińskiego, jest możliwa do urzeczywistnienia w prakty­ce edukacyjnej? Czy nie jest wyimaginowana i nieprzystająca do realiów polskiej rzeczywistości edukacyjnej?
Bibliografia ,
Górniewicz J., Teoria wychowania (Wybrane problemy), Toruń - Olsztyn 1996. Milerski B., Sliwerski B., (red.), Leksykon PWN. Pedagogika, Warszawa 2000. Nowak M, Główne nurty współczesnej filozofii wychowania, Kultura i Edukacja 1993 nr 2. Ruciński S., Wychowanie jako wprowadzenie w życie wartościowe, Warszawa 1988. Schoenebeck H. von, Antypedagogika w dialogu. Wprowadzenie w rozmyślanie antype-
dagogiczne, Toruń 1991. Schoenebeck H. von, Antypedagogika. Być i wspierać zamiast wychowywać, Warszawa
1994. Szkudlarek T, Sliwerski B., Wyzwania pedagogiki krytycznej i antypedagogiki, Kraków
2000.
Sliwerski B., Antypedagogika, Kwartalnik Pedagogiczny 1990 nrl. Sliwerski B., Antypedagogika — rewolucja w naukach o wychowaniu, Społeczeństwo
Otwarte 1992 nr 4.
Sliwerski B., Przekraczanie granic wychowania. Od „pedagogiki dziecka" do antypeda­gogiki, Łódź 1992.
Sliwerski B., Wyzwania antypedagogiki, Szkoła Zawodowa 1992 nr 7. Sliwerski B., Antypedagogika - „romantyczny" przewrót w teorii wychowania, [w:]
Z problematyki metodologicznej teorii wychowania, A. Tchorzewski (red.),
Bydgoszcz 1994. Żłobicki W., Antypedagogika - czyli wspieranie zamiast wychowania. W kręgu rozważań
o pedagogii pogranicza (cz. I), Wychowanie na co dzień 1995 nr 2.
Ewa Kubiak-Szymborska
Wychowanie człowieka w perspektywie teorii podmiotowości
W rozważaniach o wychowaniu, podejmowanych w różnym kontekście, z uwzględnieniem wielu jego aspektów, nie można pominąć tej perspektywy, która w ostatnich latach zyskała spore uznanie - perspektywy podmiotowej. Postrzeganie wychowania w perspektywie podmiotowości, podobnie jak i w perspektywie emancypacji (o czym pisano wcześniej) nosi znamiona jego alternatywnego ujmowania. Paradygmat edukacji krytyczno-kreatywnej, podmiotowej, zastępujący coraz wyraźniej paradygmat edukacji adaptacyj­nej, jest tego najlepszym dowodem. W paradygmacie tym istotny staje się człowiek uczestniczący w różnych formach aktywności, rozwijający twórczo swoją osobowość, kształtujący indywidualność, zmierzający do uzyskiwania własnej tożsamości. Wspomaganie człowieka w jego rozwoju staje się dla edukacji zadaniem pierwszoplanowym.
Analizując problem wychowania w perspektywie podmiotowości, nale-
żałoby zwrócić uwagę na kilka ważnych jego aspektów:
po pierwsze, istotne w rozważaniach wydają się być ujęcia pod­miotowości (teorie, koncepcje, refleksje teoretyczne) prezentowaneprzez przedstawicieli różnych nauk, które determinować mogą pre­ferencje w zakresie akceptowanych modeli wychowawczych;po drugie, ważnym jest uświadomienie uczestnikom procesówi działań wychowawczych zarówno szans, jak i zagrożeń płyną­cych z tytułu uzyskiwania podmiotowości, „bycia podmiotem";po trzecie, warto zwrócić uwagę na istniejące dziś możliwościi ograniczenia w zakresie urzeczywistniania idei podmiotowościw wychowaniu, które rzutują niewątpliwie na kształt i treść pro­jektowanych zmian, a w efekcie na rozszerzanie się podmiotowościjednostek, grup i społeczeństwa jako całości.Ujęcia podmiotowości - charakterystyka ogólna
Spróbujmy bliżej zakreślić interesujące nas aspekty. Pierwszy z nich dotyczy ujęć podmiotowości, z którymi spotykamy się na gruncie nauk humanistyczno-społecznych, w szczególności filozofii, psychologii i socjologii,
Wychowanie człowieka w perspektywie...
85
a których teoria wychowania czy szerzej pedagogika pomijać nie może, opi­sując paradygmat edukacji podmiotowej. Bogata literatura poświęcona tej problematyce wprowadza nas w „tajniki" istoty podmiotowości tak różnie pojmowanej nie tylko ze względu na dyscyplinę naukową, która to podej­muje, ale także w obrębie tej samej dziedziny wiedzy. Warto tu odwołać się do istniejących w tym zakresie opracowań, w których zawiera się przegląd owych ujęć [zob. E. Kubiak-Szymborska, 2002]. Z przeglądu tego, a może bardziej pogłębionej analizy różnych teorii i koncepcji podmiotowości wyni­ka, że przyjmuje ona różnorodne wymiary. Do głównych należą: