Stosowanie ich zapewnia zdaniem Pt. Dahrendorfa uznanie konfliktu za zinstytucjonalizowany wzór
stosunków społecznych, dzięki któremu przemiany spo­
łeczne, inne niż wymienione w poprzednim rozdziale,
nie są konieczne 39. Natomiast próbowanie rozwiązywania konfliktów, popularne według autora szczególnie w Przemyśle zachodnioniemieckim jest bezsensowne i bezskuteczne.
39 R. Dahrendorf, Class and Class Conflict, s. 327 - 331. W pra -
cy Konflikt und Freiheit (s. 42 - 43) typologizuje on sposoby
regulacji konfliktów podobnie. Kryteriami są 1. zaproszenie,
2. przyjęcie (każde z osobna) decyzji strony trzeciej i dobrowolność tegoż. Wymienia więc: a) rokowania (bez zaproszenia i przyjęcia strony trzeciej), b) pośrednictwo (zarówno zaproszenie, jak i przyjęcie jest dobrowolne), c) złagodzenie (zaproszenie jest dobrowolne, ale wtedy przyjęcie obowiązkowe lub odwrotnie), d) przymusowe złagodzenie (zarówno zaproszenie,
jak i przyjęcie są obowiązkowe).
191
Regulacja konfliktów przyczyniać się ma według
R. Dahrendorfa do tego, iż zmianom strukturalnym,
które w ich wyniku zachodzą w społeczeństwie, nie
towarzyszą niebezpieczne dla tego społeczeństwa zjawiska.
W dynamicznych konfliktowych modelach społeczeństwa konflikt nie daje się rozwiązać w ramach danego systemu społecznego. Jeśli konflikt kończy się, to poprzez wprowadzenie zmiany strukturalnej, która
jest przekształceniem tego systemu. Z uwagi na to, iż
uważany jest za nieunikniony układ stosunków spo­
łecznych, większą wagę przykłada się do jego regulacji niż do rozwiązywania. W koncepcji R. Dahrendorfa jednak formalizm, uznanie za jedyne ważne konflikty tych, które dotyczą władzy, nie daje odpowiedniego narzędzia do badania innego typu procesów konfliktowych w całym ich przebiegu.
5.5. Podsumowanie
Podobnie jak i inni badacze interesujący się
przebiegiem procesów konfliktowych, twórcy konfliktowych modeli społeczeństwa kładli nacisk na to, iż konflikty są konsekwencjami sprzeczności w ramach
systemów społecznych pojawiającymi się wtedy, gdy
te sprzeczności stają się uświadomione i gdy towarzyszy im formowanie się grup konfliktowych. Wskazywali też na to, iż różne rodzaje konfliktów mogą przebiegać w różny sposób, w szczególności zaś na to,
iż mogą one być bardziej lub mniej gwałtowne. Jedni
uznawali możliwość rozwiązania konfliktów, inni nie.
Lewis A. Coser, który warunkom zakończenia konfliktów poświęcił dużo uwagi, mniej interesował się tym, czy zakończenie to jest rozwiązaniem tkwiących w sy-192
stemie sprzeczności. R. Dahrendorf uważał rozwiązanie
podstawowej sprzeczności wynikającej ze struktury
władzy za w ogóle niemożliwe (rozwiązaniem innego
typu sprzeczności i konfliktów nie interesował się).
U obu tych autorów konflikt, wynikający w wielkiej
mierze ze sprzeczności strukturalnych traci później
związek z nimi i dotyczy tylko „czynnika wywołującego" — tego jak, w jakich kategoriach zdefiniowana jest sytuacja przez uczestniczące w konflikcie strony.
O tyle też da się go, nawet zdaniem R. Dahrendorfa,
rozwiązać.
W modelach Roberta A. Dahla i Roberta Dubina
sytuacja wygląda moim zdaniem inaczej. Tu zakłada
się, iż konflikt trwa stale, ale poszczególne rzeczywiste
problemy leżące u jego podstaw mogą być rozwiązane.
Konflikt utrzymuje się zaś dlatego, iż wszystkich ich
rozwiązać się nie da — życie tworzy stale nowe sprzeczności interesów. Podejście to wydaje mi się bardziej realistyczne, a nawet bardziej dynamiczne niż stanowisko R. Dahrendorfa.
Analizy regulacji i instytucjonalizacji konfliktów
wydają mi się bardzo ważne. Są one moim zdaniem
szczególnie przydatne wtedy, gdy: 1. bada się konflikty oparte na sprzecznościach, które w ramach danego systemu (nawet traktowanego historycznie)
nie dadzą się rozwiązać; 2. szuka się warunków zapobiegających zniszczeniu przez konflikt samego systemu i (lub) jego nie uczestniczących w konflikcie części;
3. bada się konflikt, który dopiero po długim okresie
trwania może (nawet w ramach danego systemu) prowadzić do rozwiązania sprzeczności. W dalszych badaniach należałoby moim zdaniem postawić problem istnienia (czy jego braku) związku między przebiegiem
i sposobami rozwiązywania konfliktów a pewnymi jego
merytorycznymi cechami — tym, czego on dotyczy.
13 — Konflikt 1 społeczeństwo
193
6. Ideologiczne aspekty
niemarksistowskich konfliktowych modeli społeczeństwa
6.1. Wprowadzenie. Ideologiczne aspekty
modeli socjologicznych
Problem ideologicznych aspektów teorii i modeli socjologicznych ma znaczenie zarówno praktyczne jak i teoretyczne. Odnalezienie tych aspektów służyć
może ocenie danych koncepcji poprzez wskazanie, iż
sprzyjają one interesom jakiejś grupy społecznej, są
odbiciem określonych koncepcji politycznych itp. Ideologiczne aspekty to też praktyczne wskazówki, jak osiągnąć dane cele społeczne. Teoretyczne znaczenie
zawdzięcza zaś omawiany problem swym związkom
z zagadnieniami o podstawowym znaczeniu dla filozofii
nauk społecznych. Wiąże się on więc z kwestią miejsca
wartości i ocen w tych naukach, z jednym z typów
aprioryzmu w nauce — budowaniem teorii i modeli
w oparciu nie tylko o fakty, inne modele i teorie,
ale też wartości, sposoby patrzenia na świat, założenia
charakterystyczne dla układów odniesienia autora.
194
Terminu „ideologia" używam tu w sposób wprowadzony do polskiej literatury socjologicznej przez J u liana Hochfelda. Ideologiami nazywa on „takie układy symboli społecznych, które są korelatami społecznych
grup i których funkcja polega na tym, że — traktowane całościowo, tj. właśnie jako układy — służą żywotnemu dla danej grupy bądź utrzymaniu, bądź
zmienieniu pewnych stosunków społecznych, bądź
całkowitemu zastąpieniu tych stosunków przez inne" 1.
Nauka i ideologia nie są w tym ujęciu przeciwstawnymi biegunami. Wielkie ideologie zawierają na ogół
elementy trwałego dorobku poznawczego ludzkości,
rezultaty poznawcze nauk społecznych są zaś o tyle
ideologiami, o ile stanowią część obrazu świata, przydatnego dla uzasadniania działań grupowych. Ideologiczne znaczenie modeli pojęciowych w naukach spo­