Malachit jest najbardziej rozpowszechnionym produktem utleniania miedzi i jej rud...

Dzieci to nie książeczki do kolorowania. Nie da się wypełnić ich naszymi ulubionymi kolorami.

Spotykany jest najcz�ciej w powierzchniowych strefach wszystkich z�� kruszc�w miedzi. Opr�cz powierzchniowych naskorupie� i nalot�w malachit tworzy cz�sto drobne skupienia w��kniste lub ziemiste. Bardzo rzadko wyst�puje w postaci kryszta��w o pokroju igie�kowym. Najbardziej znane z�o�a tego minera�u eksploatowane by�y na rozleg�ych obszarach Uralu (przede wszystkim Gumaszewgk, Miednorudniansk i Ni�ny Tagi�). Najwi�ksza bry�a malachitu o masie 60 ton zosta�a wydobyta w Gumaszewsku na Uralu. Inne wielkie z�o�a znajduj� si� w Zairze. Nagromadzenia z�o�owe malachitu wyst�puj� r�wnie� w Stanach Zjednoczonych AP, m.in. w Bisbee, Rumunii (Baita), w Niemczech (Betzdorf) oraz w Tsumeb (Namibia) i Burra ko�o Adelaide w Australii. Malachit dla cel�w zdobniczych wydobywany jest tak�e ze z�� w okolicach Eilat (Izrael). By� mo�e s� to ponownie odkryte, stare i zapomniane kopalnie staro�ytnych Grek�w i Rzymian. Malachit jest nie tylko cenionym kamieniem ozdobnym, ale r�wnie� warto�ciow� rud� miedzi (zawiera w przybli�eniu 57% Cu).
[W Polsce malachit wydobywano dawniej w G�rach �wi�tokrzyskich (Miedzianka ko�o Kielc); spotykany r�wnie� na ha�dach starych kopal� miedzi na dolnym �l�sku]. Najpi�kniejsze okazy i wyroby z malachitu zobaczy� mo�na w Pa�acu Zimowym (Ermita�) w St. Petersburgu (Rosja).
139
Rozdzia� 6
SIARCZANY I ZWI�ZKI POKREWNE
Siarczany nale�� do soli kwasu siarkowego. S� mi�kkie i maj� wygl�d niemetaliczny. Przewa�nie osadzaj� si� w basenach morskich lub powstaj� w trakcie erupcji wulkanicznych. Niekiedy tworz� si� w wyniku oddzia�ywania kwasu siarkowego wydzielaj�cego si� podczas utleniania siarczk�w, g��wnie pirytu i markasytu.
W�r�d siarczan�w wyr�nia si� dwie du�e grupy - bezwodne (np. anhydryt i baryt), oraz siarczany uwodnione (np. gips i zippeit). Do siarczan�w zaliczane s� r�wnie� pewne grupy minera��w, kt�re chocia� s� interesuj�ce pod wzgl�dem naukowym i z punktu widzenia zastosowa� technicznych, nie zosta�y szczeg�owo opisane w tej ksi��ce. S� to przede wszystkim witriole rodzime (uwodnione siarczany metali dwuwarto�ciowych) - np. melanteryt (uwodniony siarczan �elaza) lub chalkantyt (uwodniony siarczan miedzi), oraz atuny (podw�jnie uwodnione siarczany metali jednowarto�ciowych i tr�jwarto�ciowych lub metali dwuwarto�ciowych i tr�jwarto�ciowych) - np. halotrichit (uwodniony siarczan glinu i �elaza).
Podobnie jak siarczany, do gromady soli kwas�w tlenowych zaliczane s� chromiany (kro-koit), wolframiany (scheelit) i molibdeniany (wulfenit). Wyst�puj� one jako minera�y pierwotne zwi�zane ze strefami kontaktowymi granit�w lub te� jako minera�y wt�rne strefy wietrzeniowej z�� rud siarczkowych pochodzenia hydrotermalnego.
Rombowy; Tw. 3,5; G. 2,9-3 g/cm3; zwykle bia�y, bezbarwny, niebieskawy, szarawy, czerwonawy; po�ysk per�owy, szklisty; R. bia�a
Anhydryt jest podobny do gipsu, z kt�rym go pierwotnie mylono (z uwagi na zbli�ony wygl�d zewn�trzny i sk�ad chemiczny). Nazw� sw� wywodzi z greckiego an (bez) i hy-dor (woda). W odr�nieniu od gipsu anhydryt nie zawiera wody. Wyst�puje zwykle w postaci zbitej, a �upliwo�� wykazuje tylko w okre�lonych kierunkach. Tworzy osady wytr�caj�ce si� wprost z wody morskiej, podobnie jak z�o�a soli kamiennej i gipsu. Towarzyszy z regu�y ska�om solnym, a pod wp�ywem dzia�ania wody powoli przechodzi w gips.
141
Najbardziej znane z�o�a wyst�puj� w rejonie Wieliczki, gdzie anhydryt tworzy interesuj�ce skupienia [tzw. trzewiowce]; w Salzburgu (Austria), Bertchesgaden, Luneburgu i Stassfurcie (Niemcy), w Vulpino ko�o Bergamo (W�ochy) oraz Spiskiej Nowej Wsi (S�owacja). Najwi�ksze z�o�a pozaeuropejskie znajduj� si� w Stanach Zjednoczonych (Nowy Jork, Kansas, New Jersey). Anhydryt do�� d�ugo nie wywo�ywa� specjalnego zainteresowania i dopiero stosunkowo niedawno sta� si� wa�nym surowcem dla przemys�u chemicznego (g��wnie do produkcji kwasu siarkowego).
Rombowy; Tw. 3-3,5; G. 3,9-4 g/cm3; zwykle niebieski, bezbarwny, ��tawy, czerwonawy; po�ysk szklisty lub per�owy; R. bia�a
Celestyn, zwany czasami celestytem, znany by� dobrze kap�anom bengalskim, kt�rzy u�ywali go do barwienia p�omieni. Dzi�ki temu uzyskiwano jaskrawopurpurowe zabarwienie "bengalskich ogni", kt�rych tajemnicze pi�kno nape�nia�o wiernych podziwem i l�kiem. Dopiero znacznie p�niej chemicy stwierdzili, �e owa szkar�atna barwa p�omieni wywo�ana jest przez pierwiastek stront, kt�ry jest sk�adnikiem celestynu, podczas gdy ��tozielone barwy pochodz� od zwi�zk�w baru. Pierwsze ognie sztuczne sporz�dzano w�a�nie z soli obu tych pierwiastk�w (Sr, Ba), kt�re mieszano z chlorkiem potasu, w�glem drzewnym i siark�.
Nazw� celestynu wywodzi si� z �aci�skiego caelestis (niebia�ski) ze wzgl�du na jego b��kitnoniebieskie zabarwienie. Tworzy zwykle grube kryszta�y tabliczkowe lub s�upkowe. Wyst�puje najcz�ciej w�r�d ska� osadowych, niekiedy w �y�ach hydrotermalnych i pustkach ska� wulkanicznych.
Znane s� pi�kne kryszta�y celestynu z Sycylii. Z�o�a o znaczeniu przemys�owym eksploatowane s� w Wielkiej Brytanii (Bristol, Clifton, Yate), w Egipcie (Mokatam) i USA (jezioro Erie, Na-shyille). W Polsce pi�kne skupienia kryszta��w celestynu spotyka si� w wapieniach siarkono�nych w okolicach Tarnobrzega. Celestyn znajduje zastosowanie w przemy�le chemicznym i spo�ywczym oraz wykorzystywany jest w celach pirotechnicznych.
142