art. V p. wpr. k.r. i op.: "przepisy kodeksu rodzinnego i opieku�czego
stosuje si� do stosunk�w w nim unormowanych, chocia�by powsta�y przed jego
wej�ciem w �ycie, chyba �e przepisy poni�sze stanowi� inaczej"). Dalej, nie
bez znaczenia jest wzgl�d czysto praktyczny, polegaj�cy na unikni�ciu
stosowania przez d�u�szy czas obok siebie dw�ch ustaw (dawnej i nowej), a
to chocia�by dlatego, �e znajomo�� prawa dawnego jest coraz mniejsza.
Jednym z wyraz�w tych tendencji jest powtarzaj�cy si� stereotypowo w prze-
pisach wprowadzaj�cych akty normatywne z zakresu prawa cywilnego przepis
interpretacyjny, wed�ug kt�rego w razie w�tpliwo�ci, czy stosowa� ustaw�
dawn� czy now�, nale�y stosowa� ustaw� now� (por. art. LXIV p. wpr. k.c.).
Zarazem jednak ustawodawca nie mo�e pomin�� okoliczno�ci, �e poddanie
ju� istniej�cego stosunku prawnego w pewnym momencie ustawie nowej mo�e
wprowadzi� powa�ne perturbacje, szkodliwe z punktu widzenia spo�ecznego,
mi�dzy innymi dlatego, �e podwa�a zaufanie do stabilno�ci norm prawnych;
dlatego te� art. XXVI p. wpr. k.c. g�osi, �e "do stosunk�w prawnych
powsta�ych przed wej�ciem w �ycie kodeksu cywilnego stosuje si� prawo
dotychczasowe, chyba �e przepisy poni�sze stanowi� inaczej".
Nie da si� ustali� �adnej og�lnie obowi�zuj�cej recepty w zakresie
wyboru jednego z tych rozwi�za� [pr�by okre�lenia konstytucyjnych
kryteri�w wyboru przez ustawodawc� jednego z dw�ch omawianych rozwi�za�
mo�na odnale�� w orzecznictwie TK (por. P. Tuleja: j.w., s. 149 i n.).
Abstrahuj�c od zasadno�ci wskaza� Trybuna�u, by�y one formu�owane, jak
dot�d, przy wyk�adni lub ocenie konstytucyjno�ci przepis�w prawa
publicznego, nie daj� si� wi�c w prosty spos�b przenie�� na unormowania
intertemporalne w dziedzinie prawa cywilnego czy - og�lnie - prywatnego] i
dlatego nie jest przypadkiem, �e przepisy prawa mi�dzyczasowego - poza
zasad� nieretroakcji - nie zosta�y w spos�b generalny ustabilizowane.
Niemniej jednak na podstawie analizy poprzedniego i obecnie obowi�zuj�cego
stanu prawnego mo�na wysnu� pewne regu�y, kt�re na og� - oczywi�cie nie
bez wyj�tku - przestrzegane s� przez ustawodawc� polskiego i kt�re - w
zwi�zku z tym - nale�y mie� na wzgl�dzie przy interpretowaniu i
rozwi�zywaniu problem�w intertemporalnych, w szczeg�lno�ci, gdy w akcie
normatywnym brak jest przepis�w przechodnich.
Je�eli przepis prawny okre�la skutki prawne jako nast�pstwo danego
stanu faktycznego (termin ten zostanie wyja�niony w rozdziale nast�pnym),
to do oceny tych skutk�w stosuje si� ustaw�, kt�ra obowi�zywa�a w chwili
zaistnienia danego stanu faktycznego. [ Na tle ustalenia, kiedy mo�na
uzna� za zrealizowany stan faktyczny z�o�ony z kilku element�w, powstaje
wiele problem�w, kt�rych analiza przekracza ramy niniejszego podr�cznika].
Je�eli wi�c przy powy�szej hipotezie:
- stan faktyczny, powoduj�cy powstanie, zmian� lub ustanie stosunku
prawnego, nast�pi� pod rz�dem dawnej ustawy, do oceny skutk�w prawnych
stosuje si� ustaw� dawn� tak�e po wej�ciu w �ycie ustawy nowej,[ Od tej
zasady odst�puje si� zwykle przy ocenie skutk�w prawnych, kt�re trwaj� z
regu�y przez d�u�szy czas (np. przy dzier�awie, sp�ce itp.); skutki te
poddane zostaj� nowej ustawie b�d� po pewnym czasie, b�d� nawet od razu,
np. wed�ug art. L p, wpr. k.c. do istniej�cych ju� zobowi�za� um�w
kontraktacji, najmu, dzier�awy, rachunku bankowego, ubezpieczenia, renty
lub do�ywocia stosuje si� z dniem wej�cia w �ycie kodeksu cywilnego jego
przepisy ]
- stan faktyczny, powoduj�cy zmian� lub ustanie stosunku prawnego,
nast�pi� pod rz�dem nowej ustawy, do oceny skutk�w prawnych stosuje si�
ustaw� now� tak�e wtedy, gdy stosunek prawny powsta� pod rz�dem ustawy
dawnej. [Wyj�tek stanowi� tu zdarzenia prawne "zwi�zane z istot�
stosunku prawnego" (tak art. XLIX � 1 in fine p. wpr. k.c.). Wed�ug
orzecznictwa nale�� tu np. przepisy o odwo�aniu darowizny, kt�re wi���
si� nierozerwalnie ze swoistym charakterem darowizny; do tej kategorii
zdarze� prawnych zalicza s�usznie J. Gwiazdomorski takie zdarzenia, jak
odwo�anie pe�nomocnictwa, potwierdzenie, wypowiedzenie itp.
(Mi�dzyczasowe..., s. 624)].
Hipoteza wy�ej om�wiona, tzn. takie uj�cie przepisu, �e okre�lenie
skutku prawnego nast�puje w powi�zaniu z wywo�uj�cym go stanem faktycznym,
jest charakterystyczna dla prawa o zobowi�zaniach i dlatego te� w tym
dziale z regu�y stosowane s� powy�sze zasady; por. art. XXVI i art. XLIX p.
wpr. k.c.
Przyk�ad: przed wej�ciem w �ycie kodeksu cywilnego strony zawar�y
umow� po�yczki; do skutk�w prawnych tej umowy nale�y stosowa� - tak�e pod
rz�dem kodeksu cywilnego - dawn� ustaw�, tj. kodeks zobowi�za�; je�eli
jednak wierzyciel z tej umowy dokona� po wej�ciu w �ycie nowego kodeksu
przelewu swej wierzytelno�ci na inn� osob�, przelew ten podlega przepisom
nowym.
Je�eli przepis prawny reguluje tre�� stosunku prawnego, tj.
wynikaj�ce z niego prawa i obowi�zki, samodzielnie, w oderwaniu od stanu
faktycznego, kt�ry wywo�a� jego powstanie, to tre�� t� ocenia si� od chwili
wej�cia w �ycie ustawy nowej wed�ug jej przepis�w, chocia�by stosunek