Sytuację taką obrazuje wykres B na rysunku 11. Z kolei nadmierny koszt fałszywych alarmów spowoduje obniżenie ficzby trafień, co przedstawia wykres C na rysunku 11.
Koszt poszczególnych typów odpowiedzi przy detekcji sygnałów i jego wpływ na rozkład tych odpowiedzi badano eksperymentalnie, ustalając różne macierze wpłat i wypłat dla badanego. Dla przykładu tabela 4 przedstawia
TABELA 4. TRAFIENIA I FAtSZYWE ALARMY PRZY PIĘCIU RÓŻNYCH
MACIERZACH WPŁAT I WYPŁAT"
Trafienia Fałszywe alarmy
1. Surowe kryterium (Wysokie koszty przy fałszywych alarmach. .28 .08 Niskie zyski przy trafieniach.)
2. Mniej surowe kryterium (Wysokie koszty przy faiszywych alar- .52 .20 mach. Średnie zyski przy trafieniach.)
3. Pośrednie kryterium (Koszty i zyski zrównoważone.) .68 .32 4. Bardziej łagodne kryterium (Wysokie zyski przy trafieniach. .88 .64 Średnie koszty przy fałszywych alarmach.) 5. tagodne kryterium (Wysokie zyski przy trafieniach. Niskie .96 .84 koszty przy fałszywych alarmach).
" Ź r ó d ł o: R. Lachman, J. L. Lachman, E. C. Butterfield, 1979

26
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
procent trafień i fałszywych alarmów przy pięciu różnych kryteriach, wedle których badany otrzymywał nagrodę przy trafieniu i płacił karę przy fałszywym alarmie. Różne są tu wzajemne relacje kar i nagród (wpłat i wypłat). Wyniki z tabeli można też przedstawić na tzw. krzywej operacyjnych charakterystyk odbiorcy (ROC- Receiver Operating Characteristic). Obrazuje to rysunek 12. Zwróćmy uwagę; że im bardziej wzrasta proporcja trafień,
a v
U
ó a 0
a
32

tym większa też liczba fałszywych alarmów. Osoba badana tym łatwiej daje odpowiedzi
"tak", im "lżejsze" stosuje kryterium.
Rysunek 13 przedstawia krzywe ROC dla sygnałów o coraz wyższej intensywności w stosunku do szumu. Przekątna (linia ciągła, na tym wykresie przedstawia sytuację, kiedy liczba trafień równa się liczbie fałszywych alarmów, począwszy od lewego dolnego rogu, gdzie obie wartości równają się.zeru, aż po górny róg prawy, gdzie wprawdzie jest 100%
trafień, ale i tyleż fałszywych alarmów. Sytuacje te obrazują układ odbiorczy pozbawiony wrażliwości, bowiem w każdym wypadku wartość d' równa się 0. 100% trafień przy zero procent fałszywych alarmów, czyli maksimum wrażliwości, znajduje się w lewym górnym rogu. Krzywe A, B, C obrazują różny stopień wrażliwości układu odbiorczego, krzywa A przedstawia układ najbardziej wrażliwy. Zwróćmy uwagę, że przekątna oznaczona linią przerywaną przedstawia wartości d' dla poszczególnych krzywych (A, B, C) ROC.
100
8 6
.c 4 a
U O
O.
0 2 à
Rys. 12. Krzywa ROC do wyników z tabeli 4. (Według: R. Lachman, J. L. Lachman i E. C.
Butterfield, 1979.)
1.00 75
27
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
.c v ° .50 v
U O
n 0
a .25
Rys. 13. Krzywe ROC dla sygnalów o róźnej intensywności w stosunku do szumu. (A najsilniejszy, a C najslabszy.) Im silniejszy bodziec, tym bardziej krzywa ROC oddala się od przekąt
1.00 nej. Odchylenie to jest miara wrażliwości na dany bodziec. (Według: H. Gleitman, 1981.)
2 - Psychologia ogólna
0 2 4 6 8 100 Proporcje fatszywych °lormów
0 25 50 75 Proporcje fotszywych alarmów

Model proponowany przez teorię detekcji sygnałów może mieć bezpośrednie zastosowanie w badaniu rozpoznawania jako miary pamięci, jak to wykazują Atkinson i Juola (1974), tj. w sytuacjach, kiedy badany stwierdza, że dany element należał uprzednio do eksponowanego mu zestawu (odpowiedź "tak") lub że nie należał (odpowiedź "nie"). Jeśli w takim badaniu mierzy się ponadto czas reakcji, to okazuje się, że wystąpi wyraźne zróżnicowanie reakcji na szybkie odpowiedzi twierdzące, szybkie odpowiedzi przeczące oraz wolne odpowiedzi twierdzące, jak też wolne odpowiedzi przeczące. Czynnikiem determinującym czas tych odpowiedzi jest, zdaniem Atkinsona i Juoli, poczucie znaności eksponowanych bodźców.
Jeśli na osi rzędnych (por. rys. 14) przedstawimy stopień znaności od najmniej do Przeszukiwanie pami~ci prowodzcyce do dtuższych odpowiedzi twierdzGcych i przeczących
Szybkie odpowiedzi ~'-~ Szybkie odpowiedzi przeczGce e~???;~~'JJJ~ twierdzqce Prawidtowe odrzucenia Trof ienio
Fotszywe °larmy ~puszczenio
Stopień znaności
Rys. 14. Rozklad ocen znaności dla bodźców starych i nowych w badaniu rozpoznawania.
(Według: R. C. Atkinson i J. F. Juola, 1974.)
najbardziej znanego, idąc z lewa na prawo, to można przyjąć, że badany ustanawia sobie dwa kryteria: jedno (3, stanowi kryterium nieznaności eksponowanego materiału, drugie (3z kryterium jego znaności. Jeśli eksponowany element w teście rozpoznawania należy do klasy elementów znajdujących się poniżej kryterium (3,, to pojawia się szybka odpowiedź .

28
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
przecząca (wśród tych odpowiedzi może się też znajdować pewna liczba opuszczeń, jak to przedstawia rysunek 14). Jeśli natomiast element taki należy do klasy powyżej kryterium ~2
występuje szybka odpowiedź twierdząca (łącznie z pewną liczbą fałszywych alarmów).
Decyzja podejmowana jest wtedy wyłącznie na podstawie oceny stopnia znaności materiału.
Jeśli natomiast elementy bodźcowe plasują się między obydwoma kryteriami, to wtedy decyzja o wyborze odpowiedzi twierdzącej czy przeczącej nie opiera się wyłącznie na ocenie znaności, lecz pojawia się drugi etap przetwarzania polegający na przeszukiwaniu w pamięci eksponowanego uprzednio zestawu bodźców w celu podjęcia decyzji, czy eksponowany w teście rozpoznawania element należał do tego zestawu czy też nie. Ze względu na 34

występowanie tego drugiego etapu czas reakcji w tym wypadku jest dłuższy. Odnosi się to zarówno do odpowiedzi twierdzących, jak i przeczących.
Rozważyliśmy model rozpoznawania proponowany przez teorię detekcji sygnałów.
Rozpoznawanie, jako proces identyfikacji bodźców zewnętrznych, w którym umysł musi w jakiś sposób korzystać z wzorców wewnętrznych, umożliwiających taką identyfikację, jest oczywiście przedmiotem każdej teorii wyjaśniającej procesy korzystania z zasobów naszej pamięci. W tym szerszym kontekście powrócimy do problematyki rozpoznawania rozważając teorie pamięci.
Pamięć przemijająca i pamięć długotrwała.
Blokowy model pamięci