|
W zobowiązaniu z art. 392 k.c. mamy do czynienia z obowiązkami typu
gwarancyjnego, które są związane z dążeniem stron do tego, by pożądany skutek
został osiągnięty.
III. Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej.
W umowie na rzecz osoby trzeciej (łac. pactum in fuvorem tertii) jedna ze
stron zobowiązuje się wobec drugiej spełnić należne jej świadczenie na rzecz osoby
trzeciej, nie biorącej w umowie udziału. Jest zrozumiałe, że z zawartej umowy
powstają prawa i obowiązki pomiędzy kontrahentami i z tego punktu widzenia kwes-
tia nie wymaga objaśnienia. Ale jaka jest sytuacja osoby trzeciej? Czy skoro ma
jedynie odnieść korzyść, wyjątek od reguły, że z umowy między kontrahentami nie
mogą powstawać żadne prawa i obowiązki dla osób nie biorących w niej udziału, nie
byłby możliwy?
W systemie prawa francuskiego, z którego przytaczaliśmy regułę art. 1165
kod. Nap., wyjątek dla tego właśnie przypadku jest dopuszczalny przy zachowaniu
określonych przesłanek (art. 1121 tego kodeksu).
Otóż tak ujmuje to zagadnienie kodeks cywilny. Wprowadza on regułę
interpretacyjną, po myśli której ilekroć w umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni
świadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta (w braku odmiennych wskazań) może
żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia zastrzeżonego świadczenia (art. 393 § I).
Żądanie to przysługuje jej w imieniu własnym i ma charakter roszczenia.
Przykłady. Umowy ubezpieczenia, w których należność ubezpieczeniowa ma
być przez zakład ubezpieczenia wypłacona osobie trzeciej (art. 808 k.c.); umowa
przesyłki kolejowej, lotniczej, pocztowej, w której adresatem, a więc odbiorcą, jest
osoba trzecia; umowa producenta z przedsiębiorstwem usługowym o dokonywanie
napraw rzeczy, co do których producent udzielił gwarancji klientowi (nabywcy);
umowa o rentę lub dożywocie na rzecz osoby trzeciej itd. Istotną cechą wyżej
wymienionych umów jest to, że świadczenie, które spełnia dłużnik, gospodarczo
rzecz biorąc pochodzi z reguły z majątku wierzyciela; dłużnik zamiast świadczyć
wierzycielowi, świadczy osobie trzeciej.
Tylko też wyjątkowo, opierając się na wyraźnym przepisie ustawy, osoba
trzecia wraz z uzyskaniem roszczenia o świadczenie od dłużnika, może dodatkowo
być obciążona pewnym obowiązkiem. Występuje to np. w stosunkach wynikających
z umów przewozu (zob. m.in. art. 785 i 786 k.c.).
W literaturze bronione są różne zapatrywania dążące do wyjaśnienia
jurydycznej konstrukcji umowy o świadczenie na rzecz osoby trzeciej. Starają się
one ułatwić wyjaśnienie wielu problemów, które wyłaniają się przy jej stosowaniu.
Należą tu:
Kwestia, od jakiego momentu osoba trzecia nabywa roszczenia o wykonanie
świadczenia, gdy nie wyjaśnia tego przepis ustawy (zob. np. przy umowie przewozu
-- art. 785 k.c.) ani treść umowy. Możliwe są kontrowersyjne stanowiska: albo
przyznające osobie trzeciej roszczenie od chwili zawarcia umowy, albo dopiero od
chwili wyrażenia zgody na jej treść przez osobę trzecią. Pierwsza możliwość wydaje
się trafniejsza, skoro nie żąda się na ogół od osoby trzeciej akceptacji klauzul
umowy, a przyznaje jej jedynie uprawnienie, z którego może nie korzystać.
Kwestia ograniczeń co do odwołania upoważnienia dla osoby trzeciej przez
wierzyciela; w tej materii przepisy k.c. wyłączają możliwość takiego odwołania z
chwilą, gdy osoba, która ma otrzymać świadczenie, złoży którejkolwiek ze stron
oświadczenie, że ze swego uprawnienia zamierza skorzystać (art. 393 § 2).
Kwestia, czy zastrzeżenie uprawnienia dla osoby trzeciej, wyłącza możność
domagania się świadczenia przez wierzyciela z pominięciem uprawnionego; tu
nasuwa się odpowiedź, że jeżeli osoba trzecia odmawia przyjęcia świadczenia,
wierzyciel może żądać, ilekroć nie sprzeciwia się temu natura świadczenia (np. w
umowie dożywocia na rzecz osoby trzeciej), spełnienia go do swoich rąk; nie ma
bowiem uzasadnionego powodu, aby mu tego roszczenia odmówić.
Skoro w świetle przepisów k.c. uprawnienie osoby trzeciej wywodzi się
bezpośrednio z umowy i służy jej przeciwko dłużnikowi, ten ostatni może bronić się
zarzutami wynikającymi z treści tej umowy zarówno przeciwko wierzycielowi, jak i
przeciwko osobie trzeciej (art. 393 § 3). Dłużnik natomiast nie może podnosić
przeciwko osobie trzeciej jakichkolwiek zarzutów, które by opierały się na
ewentualnym stosunku wewnętrznym, jaki osobę tę łączy r, wierzycielem.
Zob. co do tego orz. SN z 23 I 1970 r., OSN 1970, poz. 199. Co do całości
problematyki zob. A. Kunicki: Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej, Toruń
1960; A. Kubas: Umowa na rzecz osoby trzeciej, Kraków 1976 i tam cyt. lit.
Czy i o ile istnieje przy pactum in favorem tertii zbliżenie do trójstronnych
stosunków prawnych, w szczególności stosunku przekazu, w którym dają się
wyróżnić dwa zasadnicze kierunki powiązań: stosunek pokrycia i stosunek waluty,
wykracza to poza zakres niniejszego wykładu.
Konstrukcja partum in favorem tertii może znajdować zastosowanie jako
zastrzeżenie dodatkowe modyfikujące stosunek obligacyjny między wierzycielem i
dłużnikiem już po jego powstaniu.
§ 27. Dodatkowe zastrzeżenia umowne
I. Uwagi ogólne.
|
