W ten sposób wyja nili my natur powstawania i gini cia.

112
Rozdział II
Ciepło i zimno: skutki działania
Do omówienia pozostały dalsze zjawiska, które w po-
wstałym w sposób naturalny podło u urzeczywistniaj
wymienione wy ej jako ci.
Ciepło powoduje trawienie (
), którego odmianami
s : dojrzewanie (
), gotowanie (
), pieczenie
(
); zimno natomiast powoduje surowo (
),
której odmianami s : niedojrzało (
), twardo
(
), osmalenie (
). Pami ta jednak trzeba,
i nazwy te nie odpowiadaj w pełni rzeczom, ale te
nie istniej inne, które powszechnie byłyby dla nich
przyj te. Tote nale y wiedzie , i omawiane rodzaje
nie s nimi dokładnie, lecz w przybli eniu15. Wyja nijmy
natur poszczególnych.
Trawienie (
) jest stanem dojrzało ci uzyskanym
pod wpływem ciepła własnego i naturalnego z przeciw-
nych jako ci biernych16, które stanowi materi własn
ka dego ciała. Gdy ciało ulegnie strawieniu, dopiero
wtedy proces doskonalenia i stawania si osi ga kres17.
Tego rodzaju dojrzewanie rozpoczyna si wskutek dzia-
łania ciepła własnego, jakkolwiek mo e si dopełni przy
współudziale czego z zewn trz. Tak na przykład k piele
i inne podobne zabiegi pot guj trawienie pokarmów.
Przyczyn główn jest jednak ciepło własne. W niektó-
rych wypadkach kresem dojrzewania jest natura rzeczy,
przez któr rozumiemy istot i form ; w innych celem
procesu jest jaka ukryta forma, któr osi ga si wówczas,
gdy wilgo w wyniku pieczenia, gotowania, psucia czy
jakiegokolwiek ogrzewania otrzymuje odpowiedni jako
i ilo 18. Wtedy dopiero przynosi po ytek i mówimy,
e [co ] zostało przetrawione, jak na przykład moszcz

113
albo skrzep we wrzodach, kiedy nabrzmiewa ropa, czy
wreszcie Å‚zy, kiedy oczy ropiej . I tym podobne.
Zjawisko trawienia zachodzi we wszystkich ciałach, gdy
materia, inaczej mówi c wilgo , zostaje przezwyci ona.
Jest okre lana ciepłem naturalnym przedmiotu. Jak długo
pozostaje w odpowiedniej proporcji, ciało zachowuje sw
natur . St d to oznakami zdrowia s mocz, odchody
i w ogóle wszelkie wydzieliny. Uwa amy je za strawione,
poniewa ciepło własne w sposób oczywisty przezwyci -
yło nieokre lon materi . Rzeczy strawione staj si
z konieczno ci bardziej g ste i ciepłe. Ciepło czyni bowiem
wszystko bardziej twardym, g stym i suchym.
Taka jest przeto natura trawienia. Surowo (
)
natomiast jest stanem niedoskonałym, wynikaj cym z bra-
ku własnego ciepła (brakiem ciepła jest zimno). Niedo-
skonało ta odnosi si do przeciwnych jako ci biernych,
które stanowi materi dla ka dego ciała.
Tyle byłoby do powiedzenia o trawieniu i surowo ci.
Rozdział III
Ciepło i zimno (cd.)
Dojrzewanie (
) jest rodzajem trawienia. Tra-
wienie bowiem zawartego w owocach pokarmu nazywa
si dojrzewaniem. A poniewa trawienie jest nabywaniem
doskonało ci19, st d i dojrzewanie uko czone jest wówczas,
gdy zawarte w mi szu nasiona zdolne s wyda inny,
podobny sobie owoc. Taki bowiem stan — jak i w innym
wypadku — nazywamy doskonaÅ‚ym, i na tym polega
dojrzewanie owoców. Wiele tak e innych ciał ulegaj cych
trawieniu nazywamy na tej podstawie dojrzałymi. Nazwa
jednak u ywana jest przeno nie, poniewa — jak powie-

114
dziano poprzednio20 — brak jest okre le dla ka dego-
rodzaju doskonalenia dokonuj cego si w materii pod
wpływem naturalnego ciepła i zimna. Dojrzewanie wrzo-
dów, gor czki i tym podobnych zjawisk polega na tra-
wieniu ich wewn trznej wilgoci przez naturalne ciepło.
To bowiem, co nie przezwyci a, nie mo e te i kształ-
towa 21. Wszystko co dojrzewa, zg szcza si z powiewu
w wod , z wody w ziemi i w ogóle cokolwiek jest roz-
rzedzone, staje si wtedy g ste. W tym to procesie natura
przyjmuje pewne elementy, inne za odrzuca. Tak wi c
powiedzieli my, czym jest dojrzewanie.
Przeciwie stwem jest niedojrzało (
). Dojrza-
Å‚o ci przeciwstawia si niestrawienie po ywienia zawartega
w mi szu, czyli bezkształtna wilgo . Dlatego niedojrza-
ło ma charakter powiewu, b d wody, b d obydwóch.
Poniewa za dojrzało jest stanem doskonałym, zatem
niedojrzało jest stanem niewyko czenia. Jest wynikiem
niedostatku ciepła naturalnego oraz braku jego proporcji
wzgl dem wilgoci przedmiotu dojrzewaj cego22 (nigdy
sama wilgo 23 bez domieszki czego suchego nie dojrzewa.
Jedynie woda spo ród wszystkich rodzajów wilgoci nic
zg szcza si 24). Dzieje si tak w wyniku małej ilo ci za-
wartego tam ciepła, b d te z powodu wielko ci przed-
miotu okre lanego. St d te soki niedojrzałych owoców
s kwa ne i raczej chłodne ni ciepłe, niezdatne do je-
dzenia ani picia25. Wyraz niedojrzało , podobnie jak doj-
rzało , ma wiele znacze 26. Tak wi c mocz, stolec i katar
nazywaj si niedojrzałymi dla tej samej przyczyny.
Wszystko to tak si nazywa, poniewa nie zostało prze-
zwyci one przez ciepło, ani te zg szczone. Id c dalej,
nazywamy tak e niedojrzałym mleko, glin i wiele innych
rzeczy, które chocia mogły zmieni si pod wpływem
ciepła lub zg stnie , to jednak nie uległy takiemu pro-

115
cesowi. St d mo na mówi o wodzie gotowanej, nie za
niedojrzałej, poniewa nie ulega zg stnieniu27. W ten spo-
sób wyja nili my, czym jest dojrzało i niedojrzało
i jakie s ich przyczyny.
Gotowanie (
) polega — ogólnie bior c — na
trawieniu nieokre lono ci w wilgoci przez ciepł wilgo 28.
Termin odnosi si we wła ciwy sposób do tego, co ulega
gotowaniu, ma za natur — jak powiedzieli my — po-
wiewu lub wody. Trawienie jest dziełem ognia znajduj -
cego si w wilgoci29. Piecze si natomiast to, co znajduje
si na patelni (ulega wpływowi ciepła zewn trznego i wy-
susza pochłaniaj c wilgo ). To za , co jest gotowane,
zachowuje si odwrotnie (wydziela si ze wilgo pod
wpływem ciepła zawartego w zewn trznej wilgoci). Dla-
tego to, co wygotowane, jest bardziej suche od wypie-