Trwał konflikt z Partami w Armenii (55-60 r. n.e.), doszło do spisków i buntów przeciwko cesarzowi w Galii, Hiszpanii i Portugalii. Najważniejszym wydarzeniem było wielkie powstanie Żydów w 64
27

r. w prowincji Judei, nie mogących pogodzić się z rządami pogańskich Rzymian. Zwalczający je 60-tys.
korpus rzymski dowodzony był przez Wespazjana i jego syna Tytusa.
W ostatnich latach swego panowania Neron przez dłuższy czas przebywał w Grecji. Zwolnił wtedy Hellenów od płacenia podatków, wziął udział w igrzyskach olimpijskich w Olimpii i w 67 r. rozpoczął
budowę Kanału Korynckiego. Sposób sprawowania władzy i marnotrawstwo finansów cesarstwa przez Nerona, wywoływały jednakże coraz większy sprzeciw, krytykę i bunty w społeczeństwie, armii i kręgach władzy. Czuł się wówczas zaszczuty, cierpiał na halucynacje i stany lękowe. Po buncie pretorianów zmuszony został do ucieczki z Rzymu i popełnienia samobójstwa. Śmierć Nerona zakończyła panowanie dynastii julijsko-klaudyjskiej (27 p.n.e.-68), gdyż umarł bezpotomnie.

Dynastia Flawiuszów (69-96 n.e.). Do sukcesji po Neronie było wielu kandydatów. Senat rzymski uznał cesarzem namiestnika Hiszpanii Galbę, a gdy został on po kilku miesiącach zamordowany przez pretorian, namiestnika Portugalii, Othona. Natomiast legiony, stacjonujące w Germanii obrały cesarzem swego wodza Witeliusza, zaś legiony z prowincji wschodnich pogromcę Judei, Wespazjana. Po 1,5 roku domowych wojen, w których zginęło 50 tys. ludzi i kolejnych marszach pretendentów do tronu na Rzym, cesarzem został Wespazjan (69-79) z rodu Flawiuszów. Dał on początek nowej dynastii cesarzy. Należeli do nich jeszcze Tytus i Domicjan.
Powstanie żydowskie w Judei zostało ostatecznie stłumione przez Tytusa w 70 r., poczym stolica prowincji, Jerozolima, zrównana została z ziemią. Większość ludności żydowskiej Rzymianie deportowali wtedy na Półwysep Iberyjski i nad Ren w Germanii, a część uciekła do sąsiednich krajów arabskich, rozpraszając się w diasporze.
Wespazjan dbał o umocnienie gospodarcze i polityczne prowincji rzymskich, nadając dużej liczbie miast rzymskie prawa miejskie i wprowadzając przedstawicieli prowincji w skład senatu. Popierał rozwój nauki, sztuki i budownictwa. Między innymi w Rzymie za jego panowania kontynuowano odbudowę miasta po wielkim pożarze w 64 r. i rozpoczęto budowę monumentalnego amfiteatru Koloseum, z widownią dla 50
tysięcy widzów, który z wielką pompą (100-dniowe igrzyska) oddano do użytku w 79 r. Była to największa budowla Rzymu epoki cesarstwa, a nazwę swą wzięła od stojącego wówczas w pobliżu wielkiego posągu Nerona, zwanego Kolosem.
Po Wespazjanie władzę cesarską przejął jego starszy syn Tytus (79-81). Wkrótce potem, 24 sierpnia 79
r., nastąpił wielki wybuch Wezuwiusza, wulkanu usytuowanego nieopodal Neapolu, na południu Italii.
Wybuch spowodował olbrzymie szkody w regionie, a cesarz osobiście zaangażował się w organizację pomocy dla poszkodowanej, okolicznej ludności i w odbudowę zniszczeń. Nic nie mogło jednak pomóc 20-tys. miastu Pompeje i mniejszemu Herkulanum, usytuowanych u stóp wulkanu, które przysypane zostały kilkumetrową warstwą popiołu wulkanicznego i lawy, grzebiąc 16 tys. ludzi. Odsłonięcie ruin Pompei dokonane zostało dopiero w połowie XVIII w., dostarczając bardzo bogatych materiałów archeologicznych.
Pozwoliły one na odtworzenie wyglądu dziesiątków obiektów publicznych, willi bogaczy i domostw plebsu, także ich wyposażenia, naczyń, narzędzi, a nawet ludzkich postaci, przez zastosowanie odlewów gipsowych próżni, pozostałych po zwęglonych zwłokach. Między innymi odkryte zostały liczne kolorowe freski, świadczące o wspaniałym rozwoju dekoracji i malarstwa ściennego w starożytnym Rzymie.
Po Tytusie cesarzem rzymskim został jego młodszy brat Domicjan (81-96). Prowadził on liczne wojny zaczepne na północnych rubieżach imperium w Brytanii, Germanii i Dacji. Uporządkował administrację prowincjonalną. Rządził despotycznie, co doprowadziło do zawiązania spisku pałacowego przeciw niemu, w wyniku którego został zabity. Senat zdecydował wtedy o unieważnieniu wszystkich jego zarządzeń, zniszczeniu jego posągów i wizerunków, po czym wybrano pośpiesznie nowego cesarza, senatora Marka Nerwę.
Nerwa (96-98) przywrócił do godności wygnanych wcześniej senatorów, zaprowadził daleko idące oszczędności w państwie, był też autorem alimentacji, czyli zapomóg, przyznawanych ubogim rodzicom na wychowanie dzieci. Rozumiejąc, że swą dobrocią i starością (liczył wtedy 67 lat) nie zyska przychylności legionów, usynowił i powołał na swego następcę Marka Trajana, namiestnika prowincji Germanii. Trajan nigdy nie zobaczył jednakże swego przybranego ojca, który zmarł w 98 r., a po śmierci zaliczony został w poczet bogów, jako Boski Nerwa.
28


Złoty wiek Rzymu (98-180). Za złoty wiek Cesarstwa Rzymskiego przyjmuje się lata 98 do 180, to jest okres panowania cesarzy Marka Trajana, Publiusza Hadriana, Antoninusa Piusa i Marka Aureliusza.
Trajan (98-117) kontynuował z powodzeniem wojny na peryferiach imperium rzymskiego. Rozszerzył