S dzi mo na, e długi czas pobytu w
morzu (ponad 6 miesi cy) wyzwala wspomniane niezrównowa enie emocjonalne, depresj i l ki oraz obni a
tolerancj na sytuacje stresowe. Niestety, nie wszyscy armatorzy obcy to dostrzegaj i wci wymuszane s
kontrakty 9-miesi czne, a w praktyce cz sto przedłu ane do 10-12 miesi cy.
3. OSAMOTNIENIE SPOŁECZNE I EMOCJONALNE MARYNARZY
We współczesnym zurbanizowanym i przemysłowym społecze stwie, yj cym w coraz szybszym
tempie, s jednostki i grupy, które w szczególny sposób nara one s na stresy zwi zane z osamotnieniem.
Nie mo na uciec od tych problemów, które wynikaj z ycia w ró nych warunkach izolacji czy deprywacji.
Wi e si to nie tylko z wykonywan prac czy zawodem, ale równie z pewn postaw yciow . Nega-
tywnych skutków osamotnienia (chocia nie zawsze u wiadamianych) do wiadcza nie tylko dotkni ta nim
osoba, ale i jej otoczenie. Nale y jednak wyra nie odró ni poczucie osamotnienia od samotno ci, czyli
bycia samym. Te uczucia nie pokrywaj si i nie zawsze pozostaj we wzajemnym zwi zku. W naszym
otoczeniu znamy wiele osób samotnych, które wcale nie czuj si osamotnione i na odwrót - wiele osób utrzy-
muj cych rozległe zwi zki z innymi lud mi do wiadcza poczucia osamotnienia. Samotno społeczna jako
negatywne uczucie alienacji mo e wyst powa zarówno w sytuacji osamotnienia sytuacyjnego, jak i
emocjonalnego.
Osamotnienie sytuacyjne wynika najcz ciej z okre lonego odosobnienia zwi zanego z dłu sz
nieobecno ci w podstawowym rodowisku rozwojowym. Dotyczy to na przykład marynarzy i rybaków
dalekomorskich skazanych na długotrwał , cyklicznie si powtarzaj c rozł k z rodzin . Dyskutowali my o
tym na Konferencji Telefonu Zaufania w Cz stochowie11. Wówczas starałem si przekaza swoje
do wiadczenia marynarskie. Obecnie bogatszy jestem o dalsze lata pracy w telefonie zaufania i pragn
podj prób pewnych uogólnie do wspólnych wniosków na temat mechanizmów adaptacyjnych skutecznego
radzenia sobie z tym negatywnym stanem psychicznym.
W wypadku marynarzy podstawowym ródłem uczucia osamotnienia jest wspomniana cykliczna
nieobecno w domu rodzinnym oraz warunki ycia i pracy, np. zwi zane z ograniczon przestrzeni yciow ,
brakiem zwykłych wi zi emocjonalnych, seksualnych, kulturalnych. Do tego dochodzi ograniczenie
przestrzeni psychologicznej, sfery intymno ci i utrudnienie lub uniemo liwienie komunikacji z najbli szymi
osobami. To wszystko mo na rozpatrywa w perspektywie oddziaływa krótkotrwałych i długotrwałych, ale
chyba przede wszystkim w aspekcie indywidualnych uwarunkowa , kompetencji osobistych i społecznych
oraz w aspekcie posiadanych zasobów psychologicznych, np. w zakresie systemu warto ci, struktury
osobowo ci, wsparcia itp.
Jak podkre la wielu badaczy problematyki stresu zwi zanego z osamotnieniem przymusowym i
dobrowolnym, podstawowym czynnikiem charakterystycznym jest izolacja emocjonalna i społeczna jako
forma subiektywnego odczuwania skutków do wiadczania tej sytuacji12. Poj cie izolacji w potocznym
znaczeniu wi e si z okre lon trudn sytuacj , z istnieniem ró nego rodzaju barier fizycznych,
społecznych i psychicznych, odgradzaj cych od „ wiata zewn trznego", spowodowanych okre lonymi
zmianami sytuacyjnymi i podmiotowymi. Sytuacj izolacji mo na wi c rozumie jako okre lony układ relacji
mi dzy jednostk a otoczeniem w jaki sposób dla niej zamkni tym. W tym szerokim znaczeniu mo e to by
separacja od rodowiska, do którego człowiek był uprzednio przystosowany, sytuacja ograniczenia swobody
11 J. Po r a d a, Problemy egzystencjalne marynarzy - referat na Mi dzynarodowe Sympozjum nt. „L ki współczesnego
człowieka", TZ Cz stochowa 16-18IX 1995 r.
12 M. P l o p a , Stres w izolacji morskiej – psychospołeczne uwarunkowania. Wyd. Uniwersytetu Gda skiego . Gda sk
1996r.
20
21
działania (wi zienie, koszary, statek, szpital itp.), a tak e pozbawienie normalnych ródeł informacji i
stymulacji . Wyst puj ca wówczas pewna forma niedopasowania, zachwiania relacji jest sytuacj obiektywnie
trudn , wywołuj c okre lone stany emocjonalne, np. l k, niepokój, depresj i osamotnienie. Dla
uszczegółowienia poj cia sytuacji trudnych, maj cych bezpo redni wpływ na uczucie gł bokiego
osamotnienia, mo na w tym miejscu przytoczy propozycj T. Tomaszewskiego dotycz c klasyfikacji sy-
tuacji trudnych13:
-Deprywacje to sytuacje braku czy znacz cego dla człowieka ograniczenia dopływu okre lonych
stymulacji o charakterze fizycznym (np. pokarmu) lub psychicznych (np. kontaktu z osobami znacz cymi).
-Przeci enia to sytuacje, w których stawiane jednostce zadania czy wymagania nie s
dostosowane do jej mo liwo ci czy warunków działania. Mog one wyst powa w ró nych układach
odniesienia, w których funkcjonuje człowiek ( rodowisko rodzinne, szkolne, zawodowe).
-Utrudnienia to sytuacje, w których wyst puj zmiany zwykłych warunków funkcjonowania
wskutek pojawienia si ró nych przeszkód, ogranicze o charakterze wewn trznym (np. choroba) czy
zewn trznym (niemo no opuszczenia pomieszczenia), powoduj cych stan frustracji.
-Zagro enia to sytuacje, w których wyst puje wi ksze ni zazwyczaj prawdopodobie stwo
nara enia na szwank okre lonych warto ci o charakterze fizycznym (np. dobra materialne) i psychicznym
(np. pozycja zawodowa) szczególnie cenionych przez okre lonego człowieka.
- K o n f l i k t y to ten typ sytuacji, w których na człowieka oddziałuj ró ne przeciwstawne siły o
charakterze fizycznym, społecznym i moralnym, powoduj ce trudno ci w wyborze okre lonego sposobu
post powania.
Z własnego do wiadczenia wiemy, e jakiekolwiek z tych wydarze , które burzy czy ogranicza w
istotny sposób dotychczasowy układ stosunków interpersonalnych lub społecznych (wypłyni cie w daleki
rejs, podj cie pracy za granic , rozstanie, rozwód itp.), mo e by rozpatrywane jako potencjalny czynnik
wywołuj cy poczucie osamotnienia czy napi cia emocjonalnego. Ostatecznie jednak na skal
subiektywnego odczuwania osamotnienia i izolacji - oprócz zmiennych podmiotowych - maj wpływ
zró nicowania indywidualne w zakresie spostrzegania, oceniania, warto ciowania i reagowania w
aktualnym rodowisku społecznym.
W ród specjalistów ugruntowało si przekonanie, e w takich jak powy sze sytuacjach trudnych,