|
cywilnego. Stopniowo nastąpiły wszakże w
tej dziedzinie ważne zmiany.
1. Naprzód objęły one przypadki podlegające coraz wydatniej rozbudo-
wanemu systemowi ubezpieczeń społecznych i systemowi zaopatrzenia
(ewentualnie zaopatrzenia emerytalnego) różnych grup pracowników i
funkcjonariuszy, m.in. żołnierzy zawodowych, funkcjonariuszy policji czy służby
więziennej i innych oraz ich rodzin.
Osoby objęte systemem ubezpieczeń społecznych lub zaopatrzenia z tytułu
swego zatrudnienia (pracownicy) nabywają, jak wiadomo, w razie choroby i
inwalidztwa uprawnienie do świadczeń z funduszów publicznych. Świadczenia te są
administrowane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) albo objęte
budżetem odpowiednich resortów i mają charakter: a) świadczeń w naturze,
polegających m.in. na zapewnieniu bezpłatnej pomocy leczniczej (opieka lekarska
itp.), albo b) świadczeń pieniężnych, polegających m.in. na wypłacaniu zasiłku
chorobowego lub szpitalnego w okresie leczenia choroby powodującej czasową
niezdolność do pracy zarobkowej oraz renty inwalidzkiej w czasie stałej lub
długotrwałej niezdolności do zarobkowania. W razie śmierci pracownika członkowie
jego rodziny, którzy byli na utrzymaniu zmarłego, nabywają w określonych
warunkach, uprawnienie do świadczeń pieniężnych w postaci tzw. renty rodzinnej,
zasiłku pogrzebowego itp.
Zob. przede wszystkim: ustawa z dnia 8 VII 1998 r. o zmianie ustawy o
powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. nr
117, poz. 756).
Podstawową przesłanką świadczeń ubezpieczeniowych i zaopatrzeniowych
jest potrzeba uprawnionego. Toteż przepisy szczegółowe wymienionych ustaw
zmierzają do ścisłego określenia sytuacji, w których po stronie uprawnionego
występuje społecznie uznana potrzeba uzasadniająca powstanie uprawnień do
odpowiednich świadczeń. Powstanie uprawnień jest z reguły niezależne od
przyczyn, które wywołały chorobę, inwalidztwo lub śmierć pracownika. Ze względów
prewencyjnych jedynie powstanie uprawnień jest wyłączone, jeżeli osoba
pretendująca do nich wywoła umyślnym przestępstwem okoliczności uzasadniające
powstanie prawa do świadczeń.
Osobną grupę stanowią tu sytuacje, w których choroba, inwalidztwo lub
śmierć pracownika nastąpiły wskutek tzw. wypadku w zatrudnieniu (pojęcie szersze),
wypadku przy pracy (pojęcia węższe) albo choroby zawodowej. Świadczenia z tytułu
wypadku w zatrudnieniu lub choroby zawodowej są ustalane i wypłacane w kwotach
relatywnie wyższych. Poszkodowanym wskutek wypadków przy pracy albo chorób
zawodowych nabytych przy pracy w zakładach uspołecznionych przysługują
świadczenia odrębne, uregulowane w ustawie z 12 VI 1975 r. o świadczeniach z
tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 1983 r., nr 30, poz. 144
ze zm.). Wchodzą one w miejsce świadczeń należnych poszkodowanemu
pracownikowi lub członkom jego rodziny z tytułu wypadku w zatrudnieniu lub
choroby zawodowej, a uregulowanych w przepisach ustaw dotyczących
ubezpieczenia społecznego lub zaopatrzenia poszczególnych grup pracowniczych.
Świadczenia określone w ustawie z 12 VI 1975 r. nie przysługują, jeżeli wyłączną
przyczyną wypadku było udowodnione przez pracodawcę naruszenie przez
poszkodowanego pracownika przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia (tzw.
przepisów bhp), spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego
niedbalstwa, albo jeżeli pracownik, będąc w stanie nietrzeźwości, przyczynił się w
znacznym stopniu do nastąpienia wypadku.
Jeżeli wypadek lub choroba pracownika nastąpiły z przyczyn, które uza-
sadniałyby odpowiedzialność cywilną innego podmiotu według zasad ogólnych,
pracownik może wystąpić z roszczeniami odszkodowawczymi o kompensację tej
części uszczerbku, która nie została wyrównana świadczeniami wypadkowymi.
Zgodnie z brzmieniem art. 40 ustawy, roszczenia odszkodowawcze z tego tytułu
mogą być skutecznie podniesione również wobec pracodawcy, który zatrudniał
poszkodowanego pracownika. W tej sytuacji można mówić o wystąpieniu zbiegu
kumulatywnego odpowiedzialności wobec pracownika opartej na różnych tytułach
prawnych (ustawy z 1975 r. oraz ogólnych zasadach odpowiedzialności
odszkodowawczej).
2. Zawarty w ustawie z 26 VI 1974 r., (Dz.U. nr 24, poz. 141 ze zm.), a
obowiązujący od 1 I 1975 r. kodeks pracy wprowadził dalsze głębokie przemiany w
omawianej sferze stosunków. Wychodząc z założeń, którym przyświecała idea
poddania wydatniejszej ochronie interesów świata pracy, kodeks pracy wprowadza
|
