|
Teksty takie przesądzają czy współdecydują o publikacji utworu, promowaniu ucznia, nadaniu stopnia naukowego autorowi dzieła lub przyznaniu twórcom projektu funduszy na realizację badań. Ściśle określona intencja tego podgatunku recenzji wiąże się ze specyfiką ich ukształtowania - zwykle recenzje te są bardzo schematyczne, często ujmowane w ramy formularza, co nie pozwala recenzentowi na zindywidualizowaną realizację gatunku [por. wymagania Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu stawiane recenzjom wydawniczym podręczników - www.men.waw.pl].
11.4. Przedmiot tekstu i jego językowe ujęcie
11.4.1. Tematyka recenzji
Przedmiotem recenzji są (jak już sygnalizowaliśmy) różnorodne wytwory ludzkiej działalności - zjawiska i wydarzenia artystyczne, naukowe oraz inne publikacje autorskie (ale nie przemówienie, mecz, kongres - te leżą raczej w obszarze zainteresowania twórców sprawozdań) ukazywane poprzez filtr osobowości nadawcy i z jego punktu widzenia. Recenzji poddaje się zwykle pojedyncze dzieło. Wątpliwości niektórych teoretyków gatunku budzi recenzowanie festiwali, wystaw itp. [por. Furman, Kaliszewski, Wolny-Zmorzyński, 2000, s. 87-88]. Sądzimy jednak, że połączone z oceną omówienie takich wydarzeń artystycznych, jak na przykład festiwal filmowy, wystawa malarstwa mieści się w ramach omawianego gatunku (zob. np. recenzja wystawy "Koniec wieku. Sztuka polskiego modernizmu 1890-1914" Krzysztofa Burka). Na granicy recenzji i szkicu krytyczno-literackiego znajdują się krytyczne omówienia kilku utworów tego samego autora (np. Marii Jentys "Człowieczek frasobliwy" - o dwóch nowych tomikach poezji Józefa Barana).
Wymogiem stawianym recenzji jest aktualność podejmowanych tematów. Pewien wyjątek od tej zasady stanowi przedstawianie kolejnych wydań (wznowień) dzieł dawnych, np. w nowym opracowaniu, bez skrótów dokonywanych przez cenzurę lub w celu kształtowania gustów czytelniczych czy poszerzania wiedzy odbiorców. Można w tym miejscu dyskutować o zasadności szkolnego ćwiczenia polecającego recenzowanie
Recenzja jako forma podwójnego dialogu
305
tekstów z kanonu lektur, mającego w założeniu wdrażać umiejętności wypowiadania się w tej formie gatunkowej (np. stereotypowe polecenie: Napisz list do kolegi, w którym zrecenzujesz "Pana Tadeusza"). Jest to bowiem stawianie ucznia w sytuacji sztucznej - trudno zachęcać do obcowania z lekturami obowiązkowymi. Aby takie ćwiczenie miało sens, należałoby je osadzić w wyrazistej sytuacji komunikacyjnej (na przykład recenzja ekspercka tekstu X jako głos w dyskusji nad tym, czy należy ten tekst pozostawić na liście obowiązkowych lektur szkolnych licealisty XXI wieku). Oczywiste jest przy tym, że taka współczesna ocena tekstu dawnego musiałaby przybrać formę recenzji spokrewnionej z esejem lub rozprawką.
Podejmowanie określonej tematyki wymaga od recenzenta fachowości, orientacji szerszej niż perspektywa analizowanego utworu. To pozwala nadawcy zaprezentować dzieło na tle innych dzieł oraz dogłębnie analizować je i interpretować [zob. podrozdział 11.2.]. Naturalne w tej sytuacji staje się posługiwanie słownictwem specjalistycznym - terminologią odbijającą system pojęciowy właściwy danej dziedzinie, ułatwiającą recenzentowi obserwację i analizę utworu, a odbiorcy - orientację w świecie informacji i ocen recenzji.
Należałoby w tym miejscu zwrócić uwagę na ciekawe zjawisko zmiany hierarchii funkcji recenzji w jej podgatukach specjalistycznych, na przykład w recenzji naukowej. Jej odbiorca jest z racji swoich zainteresowań wystarczająco motywowany do kontaktu z dziełem i nie potrzebuje ze strony recenzji zachęty czy odradzania. Często recenzja zniechęcająca do jakiegoś utworu wręcz zachęca wyrobionego odbiorcę, aby wejść w kontakt z tym utworem. Odbiorca zresztą może nawet znać dzieło przed przeczytaniem recenzji o nim, a po recenzję sięga po to, by poznać obcy punkt widzenia, skonfrontować cudze opinie z własnymi.
11.4.2. Fakty w świecie - między subiektywizmem a obiektywizmem w recenzji
Przedmiotem recenzji jest przedstawienie i ocena faktów weryfikowal-nych w rzeczywistości - w różnych publikacjach autorskich, do których można dotrzeć i skonfrontować uwagi recenzenta ze stanem faktycznym. Opisując zjawiska istniejące obiektywnie, nadawca używa nazw własnych, zdań twierdzących, danych statystycznych itp., na przykład:
306
GATUNKI WYPOWIEDZI w ANALIZIE STYLISTYCZNEJ
|
