|
6). Odna-
n ic w każdym z trzech domów określonych typów naczyń zdaje się
i/ywuć na dosyć daleko posuniętą specjalizację. Nadzwyczaj bogaty wy-
i pomieszczeń mieszkalnych widocznie uznać należy za świadectwo uprzy-
l-jwancj pozycji garncarzy 18.
Utkrycie warsztatów rzemieślniczych wraz z dowodami ich wysoce wy-
iuli/owanej produkcji wskazuje jednoznacznie na to, że w Hacilar w dru-
l>olowie VI tysiąclecia p.n.e. dokonał się społeczny podział pracy./Nie-
" II J. Mellaart, Excavations at Hacilar, vol. I, Edinburgh-Chicago 1970, S. 30 nn.
27
28
6. Ceramikę z Hacilar charakteryzują
zróżnicowane kształty i urozmaicony ornament.
wielka garstka rzemieślników oddzieliła się
całkowicie od pozostałej masy rolników,
członków wspólnoty, zajmując w niej bez-
sprzecznie centralną pozycję. Tym sposobem
tradycyjna równość, jaka łączyła wszystkich
członków wspólnoty, raz na zawsze została
podważona (ii. 7).
Ó nieodwracalnych procesach społecz-
nych zdaje się mówić także inne znalezisko,
a mianowicie świątynia. Usytuowanie jej
w północno-wschodniej części osady, w bez-
pośrednim sąsiedztwie murów, zdaje się
świadczyć o usamodzielnieniu się kultu. Po-
jawiła się odrębna instytucja kultowa, roz-
wijająca się niezależnie od poszczególnych
rodzin, chociaż jeszcze nie w izolacji od nich.
W każdym razie wszystko to świadczy o
zmieniającej się strukturze wspólnoty. Gdy
zaś osada ok. 5250 r. legła w gruzach, od-
budowano ją według niezwykłego planu.
W centralnym punkcie znajdowała się wa-
rownia, w której Mellaart chciałby widzieć
pałac władcy. Hipoteza ta wydaje się zbyt
daleko idąca, gdyż pozostałe części osady
z kompleksami mieszkalnymi nie zostały je-
szcze odsłonięte. Nie ulega jednak wątpli-
wości, że twórcy tej nowej kultury, która wy-
raźnie świadczy o ich powiązaniach z Ana-
tolią południową, a nawet z Mezopotamią
północną, przyczynili się do dalszego roz-
woju społecznego.
Podobne wnioski nasuwa także rozwój
MersinŁ osady położonej w pobliżu połud-
niowego wybrzeża Anatolii. Prace wykopa-
liskowe na tym terenie prowadziła angielska
ekspedycja J. Garstanga (1936-1939, 1946-
1947)19.
Okazuje się, że wspomniana osada, do-
brze rozwinięta i obwarowana, w połowie
19 Mellaart, Catal Hiiyiik..., s. 25, 52 nn>
29
• iiimlkn / Hacilar.
¦ i.i« irua stała się łupem obcych przybyszów, których ceramika wskazuje
i-.Ir powiązanie z polichromowaną ceramiką z Tell Halaf. Osiedliwszy
oni na kamiennej terasie nową twierdzę (warstwa XVI), w której
się niezwykle skromne i niemal jednakowe domostwa. Tylko
i kompleks, położony w bezpośrednim sąsiedztwie ciężkozbrojnej bramy,
iiiuiic ic monotonię: wokół podwórca znajdowały się liczne, bogato
¦ one pomieszczenia, stanowiące najprawdopodobniej siedzibę wodza,
ucz znajdowały się warsztaty garncarskie.
Miko u> wyraźnie zdaje się wskazywać na kierunek ewolucji spo-
ru; w Hacilar garncarstwo było zajęciem garstki uprzywilejowanych
¦v wspólnoty, na etapie Mersin XVI natomiast garncarstwo przekształ-
i'i/f|Arir oil ceramiki jednobarwnej do polichromowanej dokonało się nie
¦ w Anatolii, chociaż stąd właśnie według obecnego stanu naszej wiedzy
• ul/ij najstarsze świadectwa. Identyczne zjawisko występuje na rozległym
m/r obejmującym Syrię północną, tereny współczesnego północnego Iraku
linii zachodni.
i.'i/r|tnlnc znaczenie miało odkrycie Tell Hassuna, niewielkiej osady po-
\>f\ .'5 km na południe od Mosulu. W 1942 r. rozpoczęto jej eksplo-
|muI kierunkiem irackiego archeologa Fuad Safara. Najstarsza warstwa
uli/u sięga 5800 r. p.n.e. Wtedy znajdowało się tu obozowisko rol-
*v i hodowców kóz, których pobyt trwał tam jednak kilka lat. Świadczą
ni odnalezione liczne duże pojemniki gliniane, jednobarwne, służące do
mywania zapasów żywności. Już jednak ich potomkowie założyli na
obozowiska stałą osadę rolniczą i ok. 5500 r. zaczęli w niej pro-
icramikę polichromowaną (ii. 8).
•niccie Tell Hassuna wyjaśniło przypuszczalny rodowód innej kultury
ilimkicj, a mianowicie kultury Samarra. Odkryta w 1911 r. przez
Icklu w okolicach współczesnego miasta Samarra, ok. 100 km na
unity zachód od Bagdadu, przez wiele lat pozostawała ona unikalnym
30
7. W połowie VI tysiąclecia osada była obwarowana murem;
w jej centrum znajdowało się sanktuarium (2) oraz pracownia garncarska (1).
Garncarstwo stało się zatem samodzielnym rzemiosłem.
przykładem umiejętności technicznych mieszkańców Mezopotamii (ii. 9).
Ujawniło to ponadto ewolucję przemian technicznych i artystycznych.
Okazało się zresztą, że z kultury Hassuna wywodzi się również kultura
Halaf, ukształtowana już pod koniec VI tysiąclecia, a rozkwitająca zwłaszcza
pod koniec V tysiąclecia. Była ona ściśle związana z kulturami anatolijskimi
i charakteryzowała się znacznym zasięgiem terytorialnym. Gdy kultura Samarra
obejmowała głównie tereny współczesnego Iraku, kultura Halaf rozpowszech-
niła się od syryjskiego wybrzeża Morza Śródziemnego (Ugaryt XIII) aż do
brzegów jeziora Wan (Triki Tępe); sięgała ona od Anatolii południowo-
-wschodniej (Gerikihacijan) aż do okolic dzisiejszego Mosulu (Arpaczyja).
Z pełnym uzasadnieniem można więc twierdzić, że kultura Hassuna za-
początkowała nowy etap rozwoju społeczności zamieszkujących Mezopotamię
i Syrię, tworząc podstawy jedności kulturowej odzwierciedlonej przez kulturę
Halaf.
W huku najstarszą ceramikę polichromowaną odkryto
ii'll Hiissuna. Pochodzi ona z VI tysiąclecia; zdobi
, "inumcm geometryczny, który jednak silnie różni się
i «/ornictwa anatolijskiego. Inny też jest kształt naczyń.
Jci nazwa wywodzi się od współczesnej osa-
>lv leli Halaf w Syrii północno-wschodniej. Tu
wiem po raz pierwszy odnaleziono jej relik-
/.usługa jej odkrycia przypada niemieckiej
ipedycji M. von Oppenheima, penetrującej
ni przez wiele lat (1899, 1911-1913, 1927-
M>). Wyniki wykopalisk opublikowano wszak-
«lopiero w 1943 r. Od tej pory wydatnie
ipclniały je dane pochodzące z innych regio-
w Azji Zachodniej, które pozwoliły wyjaśnić,
pierwotne centrum tej kultury znajdowało
mi wschodzie, w Arpaczyja. Osadę tę od-
iln w 1935 r. angielska ekspedycja M. E. L.
i nllowana20, lecz problem źródeł kultury Ha-
Iril mtdul wymaga wyjaśnienia.
Jej nosiciele, którym nie sposób odmówić
łtimlnicbiorczości, objęli swoją ekspansją prze-
wn/ystkim tereny bogate w miedź i obsydian,
¦¦ /y wijące odgrywać coraz większą rolę w gos-
• Irticc mieszkańców Mezopotamii. Zamiesz-
kali oni stosunkowo duże osady, najczęściej
wwrowane. Domostwa swoje budowali z ce-
t miHzonych na słońcu, wznosząc je pfzeważ-
iiii fundamentach prostokątnych. Inne,
i"lc, z prostokątnym przedsionkiem, szcze-
rozpowszechniły się' we wschodniej Me-
unii, np. w Arpaczyja. W przedsionku
Mngo /, nich odsłonięto warsztat garncarski,
v nim najpiękniejsze wyroby kultury Halaf,
• ilu w ogóle przedstawia szczytowe osiągnię-
i prehistorycznego malarstwa na ceramice,
ikniiiincj już na kole garncarskim. Pojawiły
•łf lc/ pierwsze piece garncarskie (ii. 10).
W m^siedztwie warsztatu znajdowało się po-
|
