Piłsudski włączył się do prac nad rozbudową w Galicji Związku Walki Czynnej, powstałego latem 1908 r. we Lwowie. Twórcą ZWC był Kazimierz Sosnkowski, jeden z jego wpółpracowników, a celem organizacji było przygotowywanie i szkolenie przyszłych kadr oficerskich do walki zbrojnej z caratem. Z ZWC powstały legalne organizacje paramilitarne “Strzelec” w Krakowie i Związek Strzelecki we Lwowie, będące zalążkami późniejszych polskich formacji wojskowych. Możliwe to było, gdyż w zaborze austriackim społeczeństwo polskie miało stosunkowo duży zakres autonomii narodowej. Było to zasługą Stronnictwa Konserwatywnego, zwanego też stańczykowskim, którego przedstawiciele stanowili większość w lwowskim Sejmie Krajowym, decydującym o sprawach kultury, oświaty, szkolnictwa i polityce agrarnej w Małopolsce. Ta autonomia w kulturze i sztuce zaowocowała rozwojem Młodej Polski, stylu nawiązującego do romantycznej wizji Polski, jaki ogarnął literaturę, teatr, i sztuki plastyczne, w szczególności malarstwo. Głównymi jego mistrzami byli Jan Matejko, Juliusz Kossak, Julian Fałat, później także Jacek Malczewski, Józef Chełmoński, Leon Wyczółkowski, Stanisław Wyspiański. W literaturze działali Stanisław Wyspiański (“Wesele”), Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Jan Kasprowicz, a zaborze rosyjskim Stefan Żeromski, Władysław Reymont.
Utworzenie pod koniec XIX w. Trójprzymierza Niemiec, Austro-Węgier i Włoch z jednej strony, a później Trójporozumienia W. Brytanii, Francji i Rosji z drugiej, pozwalały na prognozowanie nowego wielkiego konfliktu w Europie. Dla Polaków, pragnących “wybić się na niepodległość”, powstał trudny dylemat opowiedzenia się po jednej ze stron. Józef Piłsudski postawił na Austro-Węgry i Niemcy, Roman Dmowski na Rosję. Pierwsza wojna światowa sprawiła jednakże, jak najszczęśliwiej dla narodu polskiego, że żadne z państw zaborczych nie wyszło z wojny zwycięsko.
 
 
Rozpad Imperium Osmańskiego (1850-1923)
 
Rumunia, Serbia, Czarnogóra, Macedonia. W 1853 r. rozpoczęła się siódma wojna rosyjsko-turecka, spowodowana żądaniami Rosji powierzenia jej opiece prawosławnych mieszkańców Turcji. Do wojny wmieszały się Wielka Brytania i Francja, dokonując wielkiego desantu wojskowego na Półwyspie Krymskim. Na terytorium Zakaukazia i nad Dunajem wojska tureckie poniosły porażki, natomiast działania wojenne na Krymie skończyły się klęską Rosjan. Sułtan zachował zwierzchnictwo nad Serbią, Mołdawią i Wołoszczyzną, lecz wojna mocno osłabiła gospodarkę Turcji, która od tego czasu została uzależniona od mocarstw zachodnich. Znaczny wzrost importu towarów europejskich spowodował stały, duży deficyt skarbu państwa, pokrywany pożyczkami banków zachodnich. Wielka część tych pożyczek szła na potrzeby wojska, budowę pałaców, utrzymanie dworu sułtana i elity władzy. Gospodarka Turcji znalazła się w permanentnym kryzysie.
Jednakże reżym miał dość siły, by przeciwstawić się narastającym ruchom narodowo-wyzwoleńczym na Bałkanach. W czasie wojny krymskiej Turcja przejęła nadzór nad księstwami Wołoskim i Mołdawskim Od 1858 r. decyzją konferencji pokojowej w Paryżu oba księstwa uzyskały konstytucję jako Księstwa Zjednoczone Mołdawii i Wołoszczyzny. Gdy w 1859r., odwołując się do historycznych tradycji walk Daków z Rzymem, połączyły się one w jedno Królestwo Rumunii, Turcja nadal utrzymała protektorat nad nowym państwem. Dopiero w 1888 r. Rumunia uzyskało pełną niepodległość. Wojska tureckie rozprawiły się też energicznie i krwawo z powstaniami narodowymi, jakie wybuchły w Bośni i Bułgarii. Spotkało się to z szerokimi protestami w całej Europie, a w stolicy Turcji, Stambule, doszło do burzliwych demonstracji opozycji rządowej. W ich wyniku w maju 1876 r. nastąpiła zmiana ekipy rządowej i detronizacja szacha. Utworzony został parlament i proklamowana konstytucja, wprowadzająca równouprawnienie narodów i religii.
W 1876 r. Serbia i Czarnogóra wypowiedziały wojnę Turcji, a następnie do wojny przystąpiła Rosja, po wcześniejszym zapewnieniu sobie neutralności mocarstw zachodnich. Po rocznych zmaganiach Rosjanie dotarli do Stambułu, grożąc jego zajęciem. Wówczas państwa zachodnie opowiedziały się po stronie Turcji i, ratując ją od upadku, na konferencji pokojowej w Berlinie w lipcu 1878 r. podjęły decyzje korzystne dla Turcji, za co zresztą zapłaciła ona Cyprem Wielkiej Brytanii. W szczególności utrzymany został protektorat turecki nad Bułgarią i tylko Serbia, Czarnogóra i Rumunia uzyskały niepodległość, Rosja Besarabię, zaś Bośnia i Hercegowina przeszły pod zarząd Austro-Węgier. Nowe państwa bałkańskie borykały się z licznymi problemami gospodarczymi, narodowo-religijnymi i granicznymi.
Rumunia zaczęła swój byt państwowy od reform agrarnych, prawodawstwa i upaństwowienia dóbr kościelnych. Król Karol I (1877-1914) wywodził się z dynastii niemieckich Hohenzollernów, to też Rumunia w swej polityce zagranicznej orientowała się na Niemcy i Austro-Węgry, z którymi w 1883 r. zawarła sojusze wojskowe. Rumuni starali się rozwijać wydobycie ropy naftowej ze swych bogatych źródeł podkarpackich.
W Serbii rozwijał się ruch wielkoserbski, dążący do zjednoczenia wszystkich Słowian Południowych w Królestwie Serbskim, które proklamowane zostało w 1882 r. Prowadziło ono politykę podporządkowaną Wiedniowi, a w 1885 r., wsparte przez Austro-Węgry pieniędzmi, wdało się w wojnę z Bułgarią, po wchłonięciu przez nią nadmorskiej tureckiej Wschodniej Rumelii. Wojnę tę Serbowie przegrali, po czym, przy interwencji austriackiej, zawarty został pokój w Bukareszcie, na zasadach przywrócenia poprzednich granic.
Na zjeździe narodowych działaczy serbskich, chorwackich i słoweńskich, jaki odbył się w 1870 r. w Lublanie, powstał szeroki program utworzenia jednego, scalonego państwa słowiańskiego na Bałkanach, Jugosławii. Początkowo przewidywano, że państwo to znajdzie się w składzie monarchii Austro-Węgier jako równoprawny trzeci jej człon. Jednakże w czasie wojskowego przewrotu, dokonanego w Serbii w 1903 r., zabity został król Milan z dynastii Obrenowiciów i królem został Piotr Karadziordziewić. Jego rząd zarzucił dotychczasową politykę proaustriacką i proniemiecką państwa, wiążąc się z Rosją i Francją. Austro-Węgry zastosowały wtedy blokadę gospodarczą wobec Serbii.