|
W dodatku na tronie babilońskim kolejno zasiadali władcy
niewysokiego lotu. W tej sytuacji wszelka rywalizacja o hegemonię musiała
się zakończyć. Królowie wprawdzie nadal zabiegali o sojuszników, świadcząc
sobie wzajemnie uprzejmości, lecz wszystko to nie mogło już zmienić
układu sił politycznych.
Czasy Tukultininurty I stały się przeto okresem najwyższych osiągnięć
militarnych Asyrii. Jak informują jego Roczniki, pokonał on 43 królów
kraju Nairi, z gór Jauri uprowadził 30 000 mieszkańców i osiedlił ich w Assur. 269
Przede wszystkim jednak rozstrzygnął on konflikt asyro-babiloński, pokonał
bowiem Kasztiliasza (1242 — 1235), zdobył Babilon, zburzył jego mury i upro-
wadził do Assur posąg Marduka. Babilonia poddana została władzy króla
asyryjskiego.
Bezpośrednio niemal po tych sukcesach rozpoczął się jednak upadek
Asyrii. Zapowiedzią jego było bankructwo polityki króla. Z nie wyjaśnionych
dotąd przyczyn podjął on nagle decyzję wybudowania na drugim brzegu
Tygrysu, naprzeciw Assur, nowej rezydencji. Miasto swoje nazwał Kartukulti-
ninurta — Przystań Tukultininurty; otoczył je murami oraz wieżami i przy
pomocy rzesz przesiedleńców wybudował świątynie i wspaniały pałac2**.
Te ogromne przedsięwzięcia pociągnęły za sobą poważne konsekwencje
ekonomiczne i polityczne. Król asyryjski bowiem, w odróżnieniu od króla
babilońskiego, nie dysponował areałem gruntów pałacowych,; lecz rozporządzał
przypuszczalnie tylko niewielkim majątkiem, który był prywatną własnością
rodu królewskiego. Był to wynik bardzo swoistego kierunku rozwoju tego
państwa, w którym podstawę ekonomiczną władzy królewskiej tworzył dosko-
nale funkcjonujący system majątków prywatnych (por. stosunki agrarne na
terenie Arrapcha) oraz zaopatrzenie pochodzące z zewnątrz (por. działalność
Szamsziadada I). Zrozumiałe więc, że pozycja króla w państwie była dosyć
niepewna i uzależniona z jednej strony od lojalności arystokracji, z drugiej
natomiast od silnej armii i jej sukcesów. Dystrybucja dóbr odbywała się
według określonych norm, uświęconych wiekowymi zwyczajami. Nie mieściły
się w nich ani konieczność utrzymania znacznych grup ludności obcego
pochodzenia, ani też olbrzymie nakłady niezbędne dla zbudowania nowego
miasta.
Pierwszą grupą, która poczuła się najbardziej zagrożona, byli kapłani boga
Assur związani ze starą stolicą. Pozbawienie miasta Assur jego funkcji admi-
nistracyjnych oraz odpływ do nowej stolicy dostojników państwowych były
bowiem równoznaczne z odebraniem kapłanom wpływów na sprawy polityczne.
Niezadowolenie kapłanów z Assur — jak się wydaje — spotkało się z życz-
liwością kapłanów boga Marduka w Babilonie, którzy w wyniku wywiezienia
jego posągu do Asyrii w ogóle pozbawieni zostali źródeł egzystencji. Roz-
goryczona była prawdopodobnie również część armii, gdyż większość łupów
wojennych przeznaczona została na upiększenie nowej stolicy. W końcowym
okresie panowania król zresztą całkowicie poświęcił się tej sprawie, nie dbając
o nowe zdobycze.
Konflikty wewnątrz Asyrii przyniosły pożytek przede wszystkim Elamowi,
28 SAPS, tabl. I, s. 67. Liczne teksty dowodzą, że budowniczowie znajdowali się na
pełnym utrzymaniu pałacu. Por. H. Freydank, Zwei Verpflegungstexte aus Kar-Tukulti-Ni-
nurta, AoF, I, 1974, s. 55 nn.; tenże, Die Rolle der Deportierten im mittelassyrischen Staat,
vt: Die Rolle der Volksmassen in der Geschichte der vorkapitalistischen Gesellschaftsformationen,
Red. Hemnann, Sellnow, Berlin 1975, s. 55 nn.
270 gdzie od około 1330 r. panowała nowa, bardzo prężna dynastia. Z jej
działalnością wiąże się okres klasyczny w historii Elamu. Za czasów Salmana-
sara I uwolnili sięJElamici od zwierzchnictwa babilońskiegoTTećźTereny wokół
Der nadal pozostawały poza ich zasięgiem. Kitenhutran, który panował
w czasach Tukultininurty, wykorzystał więc sprzyjającą sytuację, zdobył po-
granicze elamicko-babilońskie i dotarłszy do Babilonu wyrzucił stamtąd asy-
ryjskiego namiestnika. Odtąd Tukultininurta zmuszony był niejednokrotnie
walczyć z wojowniczym królem Elamu i, mimo zwycięstw militarnych, pogo-
dzić się z porażką polityczną — na tron bowiem Babilonii powróciła
dynastia kasycka. " "
Wszystko to naturalnie nie przysporzyło mu sławy, lecz jeszcze bardziej
zaogniło konflikty wewnętrzne. Znalazły one ujście w przewrocie pałacowym
w 1208 r., którego ofiarą padł Tukultininurta. Przypuszczać należy, że motorem
działania byli kapłani miasta Assur. Można nawet mówić o ukształtowaniu
się w tym czasie dwóch ugrupowań politycznych. Obok kapłanów, którzy
bronili interesów świątyń i arystokracji rodowej, bardzo wyraźnie występuje
inna grupa, która była rzecznikiem interesów arystokracji wojskowo-biurokra-
tycznej. Ilekroć w Asyrii na tronie zasiadał władca słaby, tylekroć kapłani
zdobywali nadzwyczajne przywileje. Uzurpatorzy natomiast, których podporą
była przede wszystkim armia, przywileje te każdorazowo znosili, preferując
arystokrację wojskową.
W gruncie rzeczy interesy obu grup nie były rozbieżne, gdyż ściśle
związane były z ekspansją. Jednak gdy kapłani korzystali z jej plonów
w sposób pośredni (niewolnicy, nadzwyczajne ofiary), arystokracja wojskowo-
-biurokratyczna i handlowa bogaciła się bezpośrednio (łupy, źródła surowców,
rynki zbytu). Istotą tej walki nie był wiec kierunek polityki, tj. alternatywa
ekspansji lub rozwoju pokojowego, lecz zdobycie maksymalnych korzyści, jakie
zapewniała polityka ekspansji. Usunięcie Tukultininurty nie spełniło nadziei
żadnej z walczących grup, albowiem na Bliskim Wschodzie zaczynały kształ-
tować się zupełnie nowe układy polityczne. Ich podłożem był głęboki kryzys
gospodarczy, który objął cały ówczesny świat.
Tabl. synchr. V. Bliski Wschód w okresie supremacji hetyckiej
Okres Egipt Syria Ugaryt Karkcmisz Amurru Anatolia Babilonia Asyria
Amenhotep IV - Echnaton Suppiluliumas 1380 - 1346.
1379-1362 Nikmadu II Pijassilis Aziru Rozkwit młodszego państwa Burnaburiasz II 1375-1347. So-
ok. 1370 Hetytów. Dominujące wpły- jusz z Egiptem i Mitanni. Próby
wy kulturowe z Kizzuwatna. podporządkowania Asyrii
Szattiwaza — wasal Assuruballit I 1366-1330. So-
Tutanchainon 1361-1352 jusz z Egiptem i kasycką Babi-
1350 Ai 1352 1348 lonią. Ekspansja na wschód
Horemheb 1348 1320. Reforma S/arrckuszuch iNuzi i Arrapcha). Wpływy
administracji. Memtis — stolicą. Rozwój rzemiosł artystycznych Arnuwandas 11 Kurigalzu II 1345-1324 w Mezopotamii płn.
Osadnictwo Libijczyków Archalbu Mursilk II 1345-1315
ok. 1345 DU. Teszub
Nikmepa
ok. 1336 Nazimarutasz 1323-1298
Tuppiteszub Arikdenili 1319- 1308. Pierwsze
XIX dynastia 1319-1200 Roczniki królewsku'
Ramzes 1 1319 - 1317
Seti I 1317-1304. Początek re-
akcji amyamarneńskiej Bentiszina Muwatallis 1315-1296
Ramzes II 1304-1238. Walki Adadnirari I 1307-1275. Eks-
|
